Door prof. dr. F.B.M. Kunneman
‘The Vietnam War’ (onder andere te zien op Netflix) is een fenomenale 10-delige documentaire, gemaakt door Ken Burns en Lynn Novick. 
Zij beschrijven aan de hand van interviews, foto’s en ander beeldmateriaal een donkere periode in de recente geschiedenis van de Verenigde Staten en Vietnam. Tijdens de vrije dagen rondom kerstmis heb ik de serie ademloos bekeken. Hij is bejubeld door links en rechts. Hij is ook verguisd door links en rechts. Dat is een goed teken. Het illustreert dat hij evenwichtig is. Je wordt als kijker onontkoombaar geconfronteerd met alle feilen van ons menselijk bestaan, inclusief die van jezelf. Soldaten en andere gewone mensen komen aan het woord, zowel aan de zijde van de Amerikanen als aan de zijde van de Viet Cong. Aan beide kanten wordt door militairen beaamd hoe bang ze voor elkaar waren. Aan beide kanten waren zij even geschokt door het spreekwoordelijke ultradunne laagje vernis, dat overal in de wereld beschaving heet en waaronder beestachtige wreedheid en domheid schuilen, zowel bij de vijand als bij henzelf. Toch denken we allemaal dat wij als individu daarvan zijn gevrijwaard. De documentaire laat haarscherp zien dat die gedachte een illusie is. Ook is meedogenloos te zien hoe achtereenvolgende Amerikaanse presidenten hun kiezers keihard voorliegen. Schijnbaar gemakkelijk offeren zij vele tienduizenden levens op om hun eigen eer, of die van de natie, ‘te redden’. Tijdens het kijken dacht ik bijna dat de leugens van Trump nog wel meevallen! Liegen is niet typerend voor Amerikaanse presidenten. Vele machthebbers hebben dit gedaan en doen dat tot op de dag van vandaag. En daar zit de enorme kracht van deze film. Je beseft dat je voortdurend alert moet zijn niet alleen op de waarachtigheid van het gedrag van anderen, maar vooral ook van jezelf. Je moet jezelf dus voortdurend de vraag stellen ‘waar ben ik blind voor?’. Het goede antwoord op die vraag is lastig te vinden. Je zit midden in het proces van je eigen leven, dus je ziet het niet.
Het vinden van die blinde vlek en deze zichtbaar maken, is een van de belangrijkste verantwoordelijkheden van commissarissen en toezichthouders. De meeste commissarissen doen helaas het tegendeel. Door te fixeren op het controleren van (jaar)cijfers, het minutieus letten op eventuele spellingsfouten in de notulen en het spelen van machtsspelletjes, vergroot je als commissaris die blinde vlek juist. Je degradeert jezelf daarmee blijvend tot onderdeel van het spel. Dat is ironisch. Je bent juist aangesteld om het zicht op het geheel te bewaren. Hoe moet je dat adresseren? Bespreek met de directie wat er echt gebeurt, met jezelf, in de groep en in het bedrijf. Hoe kom je daar achter? Door elkaar verhalen te laten vertellen bijvoorbeeld. In de Volkskrant van 5 januari stond een mooi interview met Mpho Tutu-van Furth, de dochter van Desmond Tutu. Zij gelooft dat het vertellen van verhalen gemeenschappelijke grond creëert. Je moet bewust de tijd nemen om te luisteren. Geef de ander de tijd om uit te praten. Je belandt dan samen op een dieper niveau van begrip. Dat diepere niveau zijn we kwijtgeraakt door onze fixatie op cijfers, resultaten, processen en vooral snelheid! Daarmee verliezen we ons zicht op het grotere beeld. Dat is wat een documentaire over de Vietnamoorlog met corporate governance te maken heeft. De blinde vlek. Een goede toezichthouder probeert zicht te krijgen op die blinde vlek. Dat kan door werkelijk te luisteren en te delen. Als je dat niet probeert en blijft proberen, dan schiet je als commissaris ernstig tekort.
Prof. dr. F.B.M. Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor VanEps Kunneman Van Doorne en hoogleraar Corporate Governance aan de UoC. Hij leidt het team dat adviseert over corporate governance. Hij schrijft en doceert al decennia over dit onderwerp.
