Onderzoek: de Isla moet open blijven

De overheid heeft de laatste dertig jaar bepaald welke kant het op ging met de Isla. Welk rapportcijfer krijgt de overheid voor dertig jaar eigenaarschap? En wat nu met de raffinaderij?

Door Ton de Jong

,,De raffinaderij komt zo langzamerhand mijn neus uit”, klaagde in 1994 Mario (‘Supermario’) Evertz. Hij was - naast vele andere functies - voorzitter van de commissie die drie jaar lang onderhandelde met PdVSA over een nieuw huurcontract voor de Isla. Een kleine overheid tegenover de reus PdVSA, dat kostte bloed, zweet en tranen, klaagde Evertz. Vriend en vijand van de Isla zijn het wel eens dat er toen niet veel meer in zat voor Curaçao. De overheid kon geen mega-investeringen (de ‘flexicoker’) betalen en was blij dat de Isla nog eens twintig jaar (later 25 jaar) open zou blijven. In het vertrouwelijke memorandum dat het Curaçaose onderhandelingsteam naar de gouverneur stuurde staat wel iets pikants: ,,De verdeling van de investeringen in installaties en investeringen voor milieu moet min of meer gezien worden als een cosmetische maatregel om een en ander beter verkoopbaar te maken.” Verkoopbaar betekent hier ‘acceptatie door de bevolking’.
Vriend en vijand oordelen anno 2015 hard over de overheid in haar rol als uitvoerder van de toen gemaakte afspraken. Isla kreeg regels opgelegd in een Hinderwetvergunning, maar tot op de dag van vandaag is de handhaving slecht omdat de Milieudienst disfunctioneert. Er ging meer mis. Om te beginnen de bouw van de BOO-centrale op het terrein van de Isla. De centrale - officieel Curaçao Refinery Utilities (CRU) geheten - wekt elektriciteit op voor de raffinaderij en het eiland en produceert stoom, perslucht en water voor de Isla. De overheid koos niet voor een groepje Nederlandse investeerders dat klaarstond om de BOO te bouwen maar voor een consortium uit Japan en de Verenigde Staten. De centrale trad in 2004 in werking maar bleek zo slecht gebouwd te zijn en werd zo slecht onderhouden dat in 2010 de installaties dienst weigerden, met als gevolg dat de raffinaderij negen maanden stil kwam te liggen. In arren moede nam de overheid in 2011 alle aandelen én het beheer over. Na een investering van 100 miljoen dollar draait de BOO nu beter dan ooit.
Bij het ontwerpen van de BOO - kosten 217 miljoen dollar - werd tegen adviezen in gekozen voor de goedkoopste en vuilste oplossing. In een brief uit 1996, die nu in het bezit van deze krant is gekomen, waarschuwde minister Beatriz Doran-Scoop van Volksgezondheid en Milieuhygiëne het Eilandsbestuur indringend voor de gevaren van de BOO. ,,Gebruikmaken van raffinaderijafval als brandstof is gevaarlijk en milieuonvriendelijk. Bouw een gasgestookte installatie bij Bullenbaai. Doe het niet alleen voor het milieu, maar kijk simpelweg vooruit naar de toekomst.” Het was tegen dovemansoren.
De overheid heeft het eigenaarschap van de Isla in handen gegeven van overheidsbedrijf Refineria di Kòrsou (RdK). RdK lijdt zoals wel meer overheidsbedrijven op het eiland onder de wispelturigheid en het opportunisme van de politiek. Goede en slechte directeuren wisselden elkaar af. De betere directeuren waren veel tijd en energie kwijt om de puinhoop van hun voorgangers enigszins op te ruimen. Vorig jaar liep RdK nog drie jaar achter met goedgekeurde jaarrekeningen.
Het is onmogelijk een goed zicht te krijgen op wat RdK (en daarmee de Curaçaose samenleving) sinds 1985 aan de Isla heeft verdiend. De RdK geeft ook - na herhaalde verzoeken - geen antwoord op vragen die wij hierover stelden.
De huidige regering wil evenals de vorige regering van Gerrit Schotte (MFK) brood op de plank. In 2014 zou 15 miljoen gulden moeten worden afgedragen naar de algemene middelen van de overheid. Dit jaar 20 miljoen en volgend jaar weer 5 miljoen méér. Onverantwoord, zegt het College financieel toezicht, want de raffinaderij staat voor grote investeringen. Van een goed onderbouwd dividendbeleid is volgens het college geen sprake.
Ook parlementariërs krijgen niet de informatie waar zij om vragen. Omayra Leeflang: ,,RdK is een black box. Ik probeer al twee jaar aan de jaarrekeningen van 2011, 2012 en 2013 te komen door Statenvragen te stellen. Zonder succes. De jaarrekeningen zijn gewoon nog niet klaar. Ongelooflijk maar waar: de overname van de BOO door de overheid is gebeurd zonder enig debat in het parlement.”
Het parlement heeft in twintig jaar nooit een evaluatie gekregen van het contract uit 1994. Verschillende bronnen melden dat zo’n evaluatie er simpelweg niet is. Met de investeringen in de raffinaderij en recentelijk de overname van de BOO (met bijkomende kosten voor de reparatie) is het saldo voor de RdK vermoedelijk nagenoeg nihil.
De regering Schotte maakte in het voorjaar van 2012 na enige aarzeling de keuze tussen sluiten, verplaatsen of vernieuwen. Het werd het laatste. Daar lagen berekeningen van gespecialiseerde bureaus (Ecorys) en toekomstverwachtingen voor de oliemarkt aan ten grondslag. Sluiting wordt door de regering gezien als een avontuur, vernieuwen is relatief overzichtelijk en biedt op de korte termijn het meeste houvast. Kenneth Gijsbertha, woordvoerder van de Isla, schetst - met Isla-watchers die meer op afstand staan - het volgende beeld: Om de investeringen van drie miljard dollar mogelijk te maken is een derde partij nodig, bijvoorbeeld uit China. De verdeling van de aandelen wordt dan bij voorkeur 49 procent PdVSA, 50 procent nieuwe partij en 1 procent voor het land Curaçao, dat daarmee een ‘golden vote’ krijgt.
Nadat op 30 mei 2014 een Memorandum werd ondertekend, konden de onderhandelingen beginnen. Werner Wiels leidt een multidisciplinair team waarin veel ervaring, inclusief politieke, is verenigd.

De tijd dringt. Twee jaar geleden was het volgens de adviseurs al vijf voor twaalf. De Venezolanen hebben nog steeds geen haast. In 2008 hadden zij geen zin om een klaarliggend Memorandum of Understanding te ondertekenen, nu dreigen interne politieke strubbelingen vertragend te werken. In 2008 stelden de Venezolanen voor om alvast over de terminal bij Bullenbaai te onderhandelen en daarna over de raffinaderij. PdVSA heeft de terminal immers hard nodig voor de leveranties aan China en India en wilde die in elk geval veiligstellen. De raffinaderij met de milieuproblematiek gaat hun daarentegen geld kosten. Een doemscenario is dat PdVSA de rit wil uitzingen en Curaçao voor hetzelfde blok wil zetten als Shell in 1985 door op het laatste moment een deal af te dwingen waarbij Curaçao the short end of the stick krijgt.
Intussen wordt het publieke debat gevoerd. De bevolking lijkt zich meer bewust te worden van de voors en tegens van de raffinaderij. In 2004 meldde de zogeheten Fact Finding Mission nog: ,,Met name uit de schoolbezoeken kwam helder naar voren hoe verschillend er in de belaste wijken wordt gedacht over de raffinaderij. De schoolhoofden gaven zonder uitzondering aan weinig hinder te ondervinden (‘immuun’ te zijn), maar verwezen naar leerkrachten die wél gevoelig waren.” Dat is tien jaar later wel anders. Er zijn nauwelijks mensen op het eiland te vinden die vinden dat vervuiling geen invloed heeft op de volksgezondheid.
Naar de opvattingen van de bevolking wordt door de overheid geen onderzoek gedaan. Dat een deel van de mensen die onder de rook wonen wil verhuizen (onderzoek GGD) ligt voor de hand, maar dat moet je financieel wel kunnen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) concludeerde in 2011 dat 82 procent van de wijk Wishi overlast ondervindt.
Alleen de Isla zelf laat uitvoerig onderzoek doen naar de houding van de Curaçaoënaars tegenover de raffinaderij. Zij heeft daarvoor het bureau Infinitum ingeschakeld dat in 2010 en 2013 zeshonderd mensen heeft bevraagd. Het is een representatieve steekproef. Belangrijk is dat het onderzoek twee keer is gehouden. De resultaten zijn daardoor vergelijkbaar en hebben meer waarde dan bij een eenmalig onderzoek. In 2013 zijn ook 170 mensen geënquêteerd die onder de rook wonen. Voor die resultaten is geen vergelijkingsmateriaal voor handen.
De belangrijkste resultaten, die altijd vertrouwelijk waren, op een rij:
- De helft van de ondervraagden heeft een positief gevoel bij de raffinaderij. Veertien procent heeft duidelijk negatieve gevoelens. De rest heeft geen mening.
- De betekenis voor economie en werkgelegenheid wordt door negen van de tien mensen hoog ingeschat.
- Een kwart vindt dat de betekenis van de Isla de afgelopen tien jaar groter is geworden.
- Drie op de vier mensen vinden de verontreiniging een groot probleem en bijna iedereen denkt dat onder de rook wonen ongezond is. Een kwart denkt dat de vervuiling is afgenomen, een kwart dat die is toegenomen.
- Heel weinig mensen vinden dat PdVSA het beter doet dan Shell.
- De ondervraagden zetten de raffinaderij op plaats 32 in de top 100 van beste bedrijven op Curaçao.
- Het nieuws over de Isla wordt goed bijgehouden door de bevolking.
- Negen op de tien vinden dat de raffinaderij het best open kan blijven. De meningen zijn verdeeld over wat de overheid en Isla daartoe moeten ondernemen. Aanpakken van de vervuiling, zegt een kleine meerderheid. De overheid moet beter samenwerken met de Isla, wenst één op de drie.
Op hoofdlijnen komen de resultaten van 2010 overeen met die van 2013. Ook de groep die onder de rook woont, ziet de voordelen van de raffinaderij. Opvallend is dat een grote meerderheid (86 procent) van hen vindt dat een open raffinaderij het beste is voor Curaçao. Tegelijk geeft driekwart van de ondervraagden aan dat hun gezondheid en die van hun familie lijden onder de uitstoot van de raffinaderij.

Feiten

- Er is in 1994 contractueel een verdeling afgesproken voor de kosten van de investeringen waarbij PdVSA om en nabij 212 miljoen dollar zou investeren en RdK 110 miljoen dollar.
- In de afgelopen twintig jaar heeft Curaao 325 miljoen dollar aan huurpenningen ontvangen. Plus nog 110 miljoen dollar voor de periode 1985-1995.
- Volgens de concept-jaarrekening van 2011 zou RdK een reserve hebben van 460 miljoen gulden. De betekenis van het bedrag is moeilijk te duiden omdat er geen specificatie naar buiten is gebracht.
- Aanbeveling uit het Ecorys-rapport: De upgradingsinvestering zal 5 à 6 jaar vergen. Zorg dat er in 2014 kan worden begonnen. Als de contractonderhandelingen te veel tijd in beslag nemen, komen de investeringen te laat gereed om een soepele overgang van de huidige naar een gerenoveerde raffinaderij te garanderen.
- Aanbeveling uit het Ecorys-rapport: Blijf terdege voorbereid op de re‘le kans dat sluiting van de raffinaderij - ondanks alle te plegen inspanningen - onvermijdelijk blijkt.
- Aanbeveling uit het Ecorys-rapport: Zorg hoe dan ook voor een goed uitgeruste en functionerende Milieudienst.

Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten - www.fondsbjp.nl