Door prof. dr. F.B.M. Kunneman
Is een kerkgenootschap een rechtspersoon? In Nederland is dit een vraag waarover vele boeken zijn volgeschreven. Het antwoord op deze vraag heeft te maken met de invulling van de godsdienstvrijheid. Daarover zijn en worden nog steeds oorlogen gevoerd. De scheiding van Kerk en Staat is in Nederland nog altijd een gevoelig onderwerp. Het Nederlandse Burgerlijk Wetboek bepaalt dat kerkgenootschappen inderdaad rechtspersonen zijn. In ons Curaçaose Burgerlijk Wetboek is die bepaling niet overgenomen. In Curaçao bepaalt de rechter in voorkomende gevallen of een bepaald kerkgenootschap als rechtspersoon is te beschouwen en in welke opzichten.
Wat betekent het eigenlijk als een kerk een rechtspersoon is? Een rechtspersoon is een zelfstandig drager van juridische rechten en plichten. Daardoor kan een kerkgenootschap gebouwen in eigendom hebben, een orgel aanschaffen en mensen in dienst nemen. De arbeidsovereenkomst ontstaat in het laatstgenoemde geval met de kerk en niet met de pastoor, de voorganger, de imam of de rabbi. Normaliter kan dit alleen worden bereikt door bij de notaris een van de in het Burgerlijk Wetboek genoemde rechtspersonen op te richten, zoals een vereniging of een stichting. Bij een kerkgenootschap hoeft dat op Curaçao strikt genomen dus niet. De interne verhoudingen worden geregeld door het eigen statuut en niet door de wet die normaal op rechtspersonen van toepassing is.
Toch zijn de meeste kerkgenootschappen georganiseerd als vereniging of stichting. Juridisch gezien is dat veiliger. Een kerkgenootschap dat erop vertrouwt dat zijn eigen governance goed genoeg is geregeld om de vele valkuilen en voetklemmen het hoofd te bieden die het op het juridische pad kan tegenkomen, heeft niet veel gevoel voor riskmanagement. Immers, in gevallen van onzekerheid of bij conflicten zal de rechter voor het vinden van een juiste en billijke oplossing toch aanhaken bij de regels die over wèl in de wet geregelde rechtspersonen zijn opgesteld. Welke dat zullen zijn, weet je pas als de rechter zijn beslissing heeft genomen. De civielrechtelijke regels voor interne bestuurdersaansprakelijkheidsclaims zijn bijvoorbeeld niet zonder meer op een kerkgenootschap van toepassing. De aansprakelijkheid wordt dan op basis van de (interne) statuten geregeld. Dat kan goed uitpakken, maar ook verkeerd. In Curaçao kan de rechter zelfs beslissen dat het desbetreffende kerkgenootschap helemaal geen rechtspersoonlijkheid heeft. In dat geval zijn alle rechtshandelingen die namens dit kerkgenootschap zijn verricht, voor rekening en verantwoording van de natuurlijke persoon die feitelijk zijn handtekening heeft gezet. Die is daarvoor persoonlijk verantwoordelijk en aansprakelijk. Het is dus veiliger om voor een bestaande wettelijke structuur te kiezen.
Het is duidelijk dat de Nederlandse wetgever met het erkennen van kerkgenootschappen als rechtspersoon vooral oog heeft gehad voor Christelijke en Joodse kerkgenootschappen. Wat nu als u met een aantal 'gelovigen' uw eigen kerk sticht? Heeft u dan ook een rechtspersoon op grond van de wet? Nee, in elk geval niet zonder meer. Beroemd is een rechterlijke uitspraak uit 1986 ("de Zusters van Walpurga"). Deze 'zusters' werkten bij de 'Kerk van Satan', een sexclub gevestigd op de Wallen in Amsterdam. De Hoge Raad was onverbiddelijk. De 'Kerk van Satan' is geen kerkgenootschap in de zin van de Nederlandse wet. Bij een kerkgenootschap moet het om een godsdienst gaan en om een gestructureerde organisatie. De Kerk van Satan voldeed daar niet aan en moest dus gewoon dulden dat de politie er controles kwam uitoefenen. En belasting betalen, dat natuurlijk ook.
Prof. dr. F.B.M. Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor VanEps Kunneman VanDoorne en hoogleraar Corporate Governance aan de UoC. Hij leidt het team dat adviseert over corporate governance. Hij schrijft en doceert al decennia over dit onderwerp.
