Op verzoek van het Genootschap Nederland-Aruba hebben de ex-politici en kenners van het koninkrijksdossier Laurens Jan Brinkhorst en Hans Hillen gezamenlijk een beschouwing geschreven over de staat van het Koninkrijk. Hun bijdrage maakt deel uit van een serie essays die het genootschap in het kader van Aruba’s 30 jaar status aparte op zijn website heeft gepubliceerd. Eerder publiceerde het Antilliaans Dagblad al de eerste twee delen van de beschouwing van Brinkhorst en Hillen, vandaag verschijnt het derde en tevens laatste deel.
Met de groeiende diversiteit binnen de Europese Unie is het zeer wel denkbaar nieuwe op maat gesneden oplossingen voor afzonderlijke onderdelen ook binnen het Koninkrijk te onderzoeken. De status van Ultra Perifeer Gebied (UPG) biedt op zich perspectieven zoals het geval is met de eerdergenoemde eilanden verbonden met Frankrijk, Spanje en Portugal. Deze optie, die inhoudt dat in beginsel het EU-recht op deze gebieden van toepassing is (Verdrag van Nice), werd in het verleden nooit serieus onderzocht, noch door Nederland noch door Aruba.
Door Nederland is zij steeds afgehouden vanwege de wens een monopolie in de betrekkingen met de Caribische eilanden te handhaven. Koloniale reflexen zoals hierboven gemeld, hebben daarbij ongetwijfeld een rol gespeeld. In Aruba (en de overige Caribische eilanden) bestaat tegen een versterkte band met de Europese Unie weerstand door een gedateerd begrip in de opvatting van het begrip autonomie. In een tijd van globalisering moeten begrippen als autonomie (en soevereiniteit) veeleer worden gezien als kansen op structurele samenwerking in een breder verband.
Ons pleidooi voor een nader onderzoek van de UPG-formule betekent zeker niet het onverkort aanvaarden van alle Europese spelregels, ongeacht de lokale bijzonderheden. Zo zou bijvoorbeeld invoering van de euro op een eiland als Aruba zeker niet aan de orde zijn. Maar toepassing van Europese milieunormen, mededingingsregels en een verscherpt financieel toezicht op bancaire instellingen zou zeker leiden tot versterking van de institutionele structuur op Aruba. Ook zou het de aantrekkelijkheid van het eiland voor buitenlandse investeringen verder doen toenemen.
Uitgangspunt van een eventuele UPG-status voor de eilanden is de erkenning van hun meerwaarde voor de Europese Unie en niet de visie op de eilanden als achtergebleven gebied. De Ultra Perifere Gebieden worden gezien als vooruitgeschoven posten van de Europese Unie met een eigen toegevoegde waarde vanwege hun unieke eigenschappen (geografische ligging, biodiversiteit, duurzaam beheer op kleine schaal). De bijzondere verantwoordelijkheid van de Europese Unie voor het UPG-beleid komt tot uiting in een veelvoud van instrumenten en middelen (tien tot twintig maal de bedragen van de LGO). Het biedt een perspectief op een kwaliteitsslag van een eigen beleid en aanmoediging tot versterking van de eigen politieke en economische governance. Dat is andere taal dan de Nederlandse benadering van afstand houden en financiële risicobeperking. De verandering van status van zowel St Barths als Mayotte heeft voorts aangetoond dat dit leidt tot tussenvormen en maatwerk. Ook blijkt daaruit dat er rekening wordt gehouden met specifieke kenmerken, wensen en belangen.
Samenvattend: de huidige status quo van het Koninkrijk is uitzichtloos, zij remt nieuwe initiatieven en is opportunistisch van aard. Van Nederland is de komende tijd geen verandering te verwachten.
Aruba zal zélf een initiatief moeten ontwikkelen zoals het in 1986 met de status aparte heeft gedaan. Doelstelling zou moeten zijn een directe dialoog met de Europese instellingen. Nederland zal alleen gevraagd moeten worden daarmee in te stemmen gezien de verantwoordelijkheid voor het externe beleid van het Koninkrijk. Tegelijkertijd is dat ook een merkwaardige paradox, aangezien Europa voor Nederland steeds meer binnenlands beleid is geworden.
Ex-hoogleraar Laurens Jan Brinkhorst (D66) is onder andere staatssecretaris, minister en vicepremier geweest. Hij staat bekend als een Europeaan in hart en nieren.
Oud-journalist Hans Hillen (CDA) was na zijn lidmaatschap van de Tweede en Eerste Kamer minister van Defensie in kabinet-Rutte I.
