Door Prof. dr. F.B.M. Kunneman
Eind jaren tachtig schreef Jan Kuitenbrouwer het inmiddels klassiek geworden boek Turbotaal. In dit boek legt hij het taalgebruik bloot van de ‘snelle’ jongens en meisjes in de jaren tachtig: je zegt geen sufferd meer, maar dombo, de buurman is geen asociale kerel, maar een aso, geen arrogante vent, maar een arro, enzovoort. De tieners en twintigers van de vorige eeuw ontwikkelden daarmee hun eigentijdse jargon. Zij voegden daarmee een heel nieuwe dimensie toe aan de Nederlandse taal. Heel veel zogenaamde turbotaal staat nu in de Dikke Van Dale.
Regelmatig verschijnen er boeken over managementtaal: het jargon van bestuurders en managers. Bestuurders en managers gebruiken typische woorden die op kantoor prima worden begrepen, maar die voor gewone mensen op zijn best iets heel anders betekenen. Soms krijg je zelfs een vermoeid of geïrriteerd gevoel bij die woorden: doorpakken (=doorzetten), klankborden (=overleggen), neerwaarts bijstellen (=verwachtingen temperen), aftikken (=afvinken), proactief (=vooruitdenkend), enzovoort.
Dit verschijnsel is niet zomaar weer de volgende trend. Het is ook onderdeel van het machtsspel dat elke organisatie eigen lijkt te zijn. Vervelende zaken worden door dit soort woordgebruik verpakt in een schijnbaar welwillend jasje. Of zoals de Britse filosoof John Austin het verwoordt: ,,Taal is een daad”. Voorbeelden? ,,Ik hoor wat je zegt”, betekent eigenlijk: Je bent aan het zwetsen en ik zal je nu vertellen waarom je beter je mond had kunnen houden. ,,Laten we eens een goed gesprek hebben”, staat voor: Ik ga je er enorm van langs geven. ,,We hebben Manuel laten gaan”, is meer zoiets als: Manuel hebben we eruit geschopt en ‘we hebben afscheid moeten nemen van Manuel’, betekent dan weer: Manuel heeft krijsend ontslag genomen.
Moet je dit soort jargon als manager vermijden? Drie minuten googelen lijkt die gedachte wel te bevestigen. Toch is dat te simpel. Europese Nederlanders komen door hun directe taalgebruik nogal eens bot over. Eromheen kletsen, daar houden ze niet van. In de meeste andere culturen ligt dat wat genuanceerder. Ieder mens wil een zeker aantal illusies over zichzelf overeind houden. Op zichzelf is daar niets mis mee, zolang je het zicht op de werkelijkheid niet helemaal verliest. Het gebruik van verzachtende taal kan iemand net dat gevoel van eigenwaarde doen behouden, dat het mogelijk maakt om door te gaan. Er is maar een vliesdun lijntje, dat het verschil maakt tussen zinvol respect en dom gezwets of zelfs misleiding. Het is nu tijd voor een test. Wat betekent het volgende?
,,Beste collega’s, ik heb hier een mededeling van de directie. We hebben relatief gezien een functionele achterstandspositie opgelopen in de context van onze leverage en synergie vergeleken met onze concullega’s. Daardoor is er per saldo een aantal bottlenecks opgetreden, die alles samengenomen aan het eind van de rit zo uitdagend zijn gebleken, dat met het juiste change management ten aanzien van onze huidige mindset, basically een stukje downsizing van een relatief niet zo heel erg omvangrijke groep van onze vrienden, in principe noodzakelijk en vruchtbaar is. Het unilateraal gevolg daarvan is dat wij op basis van commitment enerzijds en bilateraaltjes met de betrokken stakeholders, anderzijds direct zijn begonnen met de implementatie van het proces van het finetunen en het handen en voeten geven aan de aanpassing van ons human capital en het productieniveau. Daardoor kunnen wij ons per saldo focussen op de added value van onze core competenties en onze core business. De KPI’s voor de toekomst zien er toppie uit! Hartelijk dank voor jullie aandacht.”
Het goede antwoord is: Het bedrijf doet het slecht. We hebben vanmiddag een kwart van het personeel ontslagen. Hopelijk gaat het nu beter.
Prof. dr. F.B.M. Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor VanEps Kunneman VanDoorne en hoogleraar Corporate Governance aan de UoC. Hij leidt het team dat adviseert over corporate governance. Hij schrijft en doceert al decennia over dit onderwerp.
