Met de val gisteren van het vierde kabinet-Rutte, treedt er een periode aan dat de Nederlandse regering een demissionaire status heeft en er (vermoedelijk) vervroegde verkiezingen komen, waarna een nieuwe coalitie aantreedt met de grote kans dat de huidige staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66) van Koninkrijksrelaties niet meer op deze post terugkeert.

Bijna achttien maanden geleden, op 10 januari 2022, trad zij aan. De vraag is wat zij op dit voor de zes Caribische eilanden belangrijke dossier - Koninkrijksrelaties - heeft bereikt. Het meest in het oog springt natuurlijk dat het Coho, de veelbesproken consensusrijkswet Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling, van tafel is verdwenen en dat er een ongedwongen Onderlinge Regeling (OR) voor in de plaats is gekomen. Mede daarmee heeft Van Huffelen de onder haar voorganger Raymond Knops (CDA) ontstane ijzige sfeer tussen de Caribische landen Curaçao, Aruba en Sint Maarten enerzijds en Den Haag anderzijds genormaliseerd. Maar verder heeft ze niet veel gerealiseerd, omdat ze vervolgens te zeer geneigd was toe te geven aan de eilandelijke politici. Het is haar nooit goed uitgelegd dat Antilliaanse politici al decennia gewend zijn hun zin te krijgen zonder zich aan afspraken te houden of zich af te vragen hoe lang ze er nog mee wegkomen.

Plaatjes en praatjes hebben de boventoon gevoerd

Zo ligt er nu een Onderlinge Regeling, waarvoor in politiek Willemstad, Oranjestad en Philipsburg een hoeraatje opging, maar waarvan diverse Kamerleden - ook van de regeringspartijen - zich terecht afvragen of die niet te vrijblijvend is, de gestelde doelen wel zal halen en of daarmee de bevolkingen van de eilanden wel zijn geholpen. Weliswaar vormen de Landspakketten de leidraad, maar ten eerste was dat niet de uitvinding van Van Huffelen en ten tweede duurt de uitvoering van de meeste thema’s wel erg lang en verloopt deze stroperig, ondanks de begeleiding van een grote en dus duur opgetuigde TWO (Tijdelijke Werkorganisatie) die onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) ressorteert. Veel onderwerpen zijn desondanks blijven liggen, zoals de heikele kwestie van de Rijkswet Aruba financieel toezicht (RAft) die Van Huffelen nog altijd niet heeft kunnen realiseren (lees: doordrukken).
Het is nog onduidelijk of dit demissionaire kabinet en dus deze demissionaire staatssecretaris meer mag doen dan het gebruikelijke enkel ‘op de toko passen’, zoals dat meestal het geval is na de val een kabinet. En wat dit betekent voor het BZK-beleid. Zo is het van belang te weten wat dit betekent voor de kwestie van de herfinanciering van de honderden miljoenen aan coronaleningen. Alleen al in het geval van Curaçao ruim 911 miljoen gulden, waar nog eens vermoedelijk zo’n 700 miljoen in verband met de Ennia-problematiek bijkomt. Die nu nog renteloze coronaleningen moeten in oktober worden terugbetaald zo niet omgezet in nieuwe leningen tegen vermoedelijk marktconforme Nederlandse rente. Dat laatste heeft een enorme impact op de landsbegrotingen, laat staan als daar een risico-opslag bovenop komt, waar Van Huffelen feitelijk mee heeft gedreigd. Zullen de geplande onderhandelingen hierover doorgaan? Hoe controversieel is dit onderwerp voor de Nederlandse politiek? Voor Curaçao en Sint Maarten is een oplossing voor de Ennia-kwestie in elk geval zeer acuut.
Dat is op de korte termijn. Op de iets langere termijn is het te hopen dat er in een volgend Nederlands kabinet een bewindspersoon komt die de sfeer tussen de koninkrijkspartners gunstig blijft beïnvloeden - meedansen op de tumba en/of felgekleurde jurken zijn geen profielvereisten - maar tegelijkertijd kraakheldere en harde afspraken maakt met lokale politici, in het belang van de eilandelijke bevolkingsgemeenschappen. Minder gericht op een inspanningsverplichting en (veel) meer op resultaatverplichtingen. Minder pappen en nathouden en (veel) meer gericht op tastbaar rendement, in het belang van de burgers.
Staatssecretaris Van Huffelen wilde het graag anders doen dan haar voorganger. Dat is redelijk gelukt. Echter, het financieel toezicht is op onderdelen en momenten aangetast en uitgekleed; Den Haag heeft het Cft een paar keer in de kou laten staan. Zie Aruba en het bekende commentaar van de deelnemers aan het politiek overleg de afgelopen dagen: exact dezelfde discussie als de afgelopen tien jaar, zonder een wezenlijke stap voorwaarts te zetten.
Te veel aandacht voor beeldvorming - plaatjes en praatjes hebben de boventoon gevoerd, onvoldoende gevolgd door praktische resultaten. Er is veel bureaucratie bij gekomen bij de Landspakketten, met eindeloos lange rapportages, die de werkelijke gang van zaken verhullen; vele goedwillende Haagse ambtenaren die een soort van bemoeienis hebben getoond, maar het gros zonder (werkelijke) belangstelling voor de geschiedenis en diepere oorzaken, en tegelijkertijd een bemoeienis die geen oplossing biedt voor de (werkelijke) problemen: een gemis aan capaciteit, slagkracht, middelen, en noodzaak van harde keuzes.
De pakketten zijn qua inhoud een verzameling op zichzelf begrijpelijke maatregelen gebleken, maar zonder voldoende samenhang en zonder het belichten van de voordelen van het Koninkrijk. Mogelijk had/heeft het meer tijd nodig en een uitzondering kan worden gemaakt voor de mogelijkheden die de eilanden krijgen naar aanleiding van de uitvoering van het coalitieakkoord over de energietransitie, maar er is te veel tijd verspild, en een minister - Rob Jetten (D66) - die bijna een jaar later arriveerde dan hij van plan was, omdat de uitwerking van het akkoord op zich liet wachten.
Op het gebied van rechtshandhaving zijn de Nederlandse belangen steeds manifester geworden, maar de veiligheid op de eilanden zelf is niet veel verbeterd. Er is een disbalans gecreëerd/ontstaan tussen de samenwerkende diensten, ondanks het goede werk van Defensie en de Koninklijke Marechaussee (KMar). In het algemeen was er de afgelopen anderhalf jaar - op het herdenken van het slavernijverleden na - gebrek aan (werkelijke) Haagse politieke belangstelling; zie het heel geringe aantal Kamerleden dat deelneemt aan commissie-overleggen en debatten over de Koninkrijksrelaties. Om over de nog altijd niet-invulling van de vacature bij de Vertegenwoordiging van Nederland in Willemstad maar te zwijgen.

Reactie staatssecretaris Van Huffelen

• Het is ontzettend jammer dat we als kabinet de klus niet kunnen afmaken.
• Later dit jaar worden nieuwe verkiezingen gehouden. Totdat er een nieuw kabinet is werken we gewoon door.
• Ik zal me onverminderd blijven inzetten voor de inwoners in het Caribisch deel van ons Koninkrijk.