Het heeft er alle schijn van dat de Nederlandse regering niets geleerd heeft van de waarschuwing van de Raad van State zorgvuldiger om te gaan met de gouverneurs die vanwege hun dubbelrol toch al in een kwetsbare positie verkeren. Op Sint Maarten weigert gouverneur Eugene Holiday het door het kabinet Gumbs genomen landsbesluit te tekenen om de Staten te ontbinden en nieuwe verkiezingen te houden. De gouverneur treedt daarmee buiten zijn bevoegdheden, hebben twee gerenommeerde staatsrechtgeleerden onafhankelijk van het elkaar overtuigend betoogd. Hij heeft wettelijk gezien geen andere optie dan het landsbesluit te bekrachtigen.
Het is ondenkbaar dat Holiday op eigen houtje handelt. De afgelopen dagen hebben hij en zijn kabinetsdirecteur André Hoeneveld intensief contact gehad met minister Ronald Plasterk (PvdA) van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en diens secretaris-generaal Richard van Zwol. Het is een publiek geheim dat politiek Den Haag niets liever wil dan de invloed van UP-leider Theo Heyliger op het openbaar bestuur aan banden leggen omdat die te nauwe banden zou onderhouden met casinobaas Francesco Corallo.
Het overlopen van drie Statenleden naar de oppositie - dat gezien hun triviale motieven veel weg heeft van een zorgvuldig voorbereide coup - wordt kennelijk gezien als een buitenkans om Sint Maartens populairste politicus uit het centrum van de macht te verwijderen. En dus heeft Holiday de instructie gekregen koste wat het kost te voorkomen dat nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. Dat hij daarmee gedwongen wordt in strijd te handelen met het Reglement van de Gouverneur blijkt voor Plasterk geen belemmering. Dat weten we sinds de Raad van State zijn licht heeft laten schijnen over de aanwijzingen die de bewindsman vorig jaar via de Rijksministerraad aan de gouverneurs van Aruba en Sint Maarten heeft opgelegd. Die waren, achteraf bekeken, niet alleen onrechtmatig, maar hebben de afgezanten van de koning ook in een onhoudbare positie ten opzichte van hun respectievelijke landsregering gebracht. Tot verbazing van velen, onder wie experts op het gebied van de wet- en regelgeving in het Koninkrijk, las Plasterk in het rapport van de Raad van State zijn gelijk. De oproep om de bevoegdheden van de gouverneurs niet over de grenzen van het Statuut op te rekken, blijkt niet aan hem besteed, getuige de jongste ontwikkelingen op Sint Maarten.
Voor de staatsrechtgeleerden is de zaak helder. Dat het kabinet Gumbs door het aannemen van een motie van wantrouwen niet langer het vertrouwen van een meerderheid in de Staten geniet, betekent het onherroepelijke voortijdige einde van de regering. Maar dat ontneemt het kabinet niet het recht tot ontbinding van de Staten te besluiten om op die manier de weg te openen naar verkiezingen. Dat laatste besluit geniet volgens het staatsrecht voorrang boven de wens van de oppositie zonder verkiezingen een nieuwe regering te formeren. Volgens dezelfde experts laat het Reglement van de Gouverneur geen andere mogelijkheid dan om het oneerbiedig te stellen bij het kruisje te tekenen.
Nu hij dat - op last van Plasterk - niet doet, loopt de toch al bezoedelde reputatie van de gouverneur nog meer averij op. Want welk parlement, regering en volk kan de vertegenwoordiger van de Kroon nog vertrouwen als deze zich in zijn rol als hoofd van de landsregering het gehoorzamen aan Den Haag verkiest boven het zich houden aan de wet? Andersom heeft Plasterk kennelijk geen greintje vertrouwen in de werking van de democratie op Sint Maarten. Juist na de zoveelste crisis door het uit puur persoonlijk belang overlopen van parlementariërs valt er alles voor te zeggen de kiezer de kans te bieden genadeloos met dit gedrag af te rekenen.
Het gaat te ver om de steeds langer wordende arm van Den Haag te bestempelen als neokolonialisme, maar het gevaar loert wel degelijk dat de autonomie van de landen wordt uitgehold. Er lijkt zich immers een patroon af te tekenen waarbij Nederland langs verschillende wegen zijn grip op de besturen in het Caribisch deel van het Koninkrijk aan het verstevigen is.
Het College financieel toezicht is er daar één van. Het nut dat onafhankelijke rekenmeesters waken over deugdelijke overheidsfinanciën wordt door niemand betwijfeld, maar het Cft heeft de neiging op de stoel van de regeringen te gaan zitten door zich nogal met de inhoud van het beleid te bemoeien en zo besluiten af te dwingen die toch echt tot het primaat van de politiek behoren. De landen hebben de evaluatie van de Rijkswet financieel toezicht terecht aangegrepen om zich hierover te beklagen, maar Plasterk heeft daar geen boodschap aan.
Bedenkelijk is voorts het gebrek aan transparantie. De Nederlandse meerderheid heeft dit jaar via de RMR ten minste twee keer een ingrijpend besluit genomen zonder daar ruchtbaarheid aan te geven. Het gaat om een nieuwe Algemene Maatregel van Rijksbestuur en de vernietiging van een aanwijzing aan de procureur-generaal. Beide treffen Sint Maarten. De vraag waarom het zo stiekem moet, blijft onbeantwoord.
Maar het veelzeggendst is de opmerking van het hoogste rechtscollege in het Koninkrijk, de Raad van State: ,,Het is van belang te benadrukken dat de in het Statuut verankerde waarborgfunctie niet is bedoeld als instrument van het land Nederland om beleidsmatig toezicht te houden op het bestuur van de andere landen van het Koninkrijk. Een beroep op de waarborgfunctie in het geval dat Nederland het niet eens is met het beleid in een ander land staat haaks op de in het Statuut gewaarborgde autonomie van elk van de landen."
Ongetwijfeld zal er vandaag - als in de Tweede Kamer de begroting Koninkrijksrelaties wordt behandeld - aandacht zijn voor de constitutionele crisis in Philipsburg. Gevreesd moet worden dat dit met de gebruikelijke vluchtigheid gebeurt. Hoe anders zou het zijn als koning Willem-Alexander zou weigeren een besluit van het kabinet Rutte te tekenen.