Met de ‘Afspraken tussen de regeringen van Aruba en Nederland over de openbare financiën van Aruba’, zoals afgelopen zaterdag 2 mei 2015 getekend, geeft Oranjestad - ook al wil men dit in het Bestuurskantoor liever niet horen en zeker niet zo benoemen - wel degelijk een deel van de financiële autonomie weg. Weliswaar gebeurt dit onder het mom dat het de regering van Aruba zélf is die ‘het wenselijk acht om structureel onafhankelijk toezicht’ te hebben op de openbare financiën. Eigenlijk een autonome landsaangelegenheid. Maar per uiterlijk 1 augustus 2015 zal dat veranderen: de regering van premier Mike Eman zal ervoor zorgdragen dat de nieuwe Landsverordening financieel toezicht in werking treedt. En per diezelfde 1 augustus - over minder dan drie maanden dus - zal het College Aruba financieel toezicht (CAft) feitelijk functioneren. Het CAft, waarvan de leden staatsrechtelijk op voordracht van de Nederlandse minister van Koninkrijksrelaties worden benoemd, adviseert over de Arubaanse begroting en de Arubaanse overheidsfinanciën aan de Rijksministerraad (RMR) in Den Haag, bestaande uit de Nederlandse regering aangevuld met de Gevolmachtigde ministers van de Caribische landen. En, mocht er onverhoopt toch géén Landsverordening financieel toezicht komen - zo wordt nu al gewaarschuwd - of niet tijdig in werking treden of op essentiële punten afwijken van wat nu is overeengekomen, dan ‘staan de bij of krachtens het Statuut aan de koninkrijksregering gegeven instrumenten ter beschikking’. Met andere woorden: dan kan de RMR op basis van het Statuut optreden/ingrijpen. Dat geldt óók als de landsverordening later alsnog wordt gewijzigd of ingetrokken. Om iets te veranderen aan de Wet financieel toezicht heeft de regering van Aruba bovendien eerst instemming van de RMR nodig.
De afspraken, ook wel protocol genoemd, waren de beste manier om de autonomie (zo veel mogelijk) veilig te stellen, verklaarde minister-president Eman maandag in de Staten van Aruba. Deze verdediging is begrijpelijk. Zonder deze afspraken was een Algemene Maatregel van Rijksbestuur (AMvRB) onvermijdelijk geweest, betoogde de regeringsleider verder. Het ‘onheil’ had dus erger gekund. Dat laatste is op zich waar, want het is beter om (uiteindelijk) in te stemmen en daarmee inspraak te hebben in de inrichting en de vorm van het toezicht - wat lijkt te zijn gebeurd tijdens de zogenoemde ‘Panamadeal’ waarbij Eman en Mark Rutte van Nederland elkaar ontmoetten - dan om dit van bovenaf opgelegd te krijgen. If you can’t beat them, join them. Het protocol is in de lokale politiek al erg moeilijk te ‘verkopen’, zeker met de opgewonden oppositie hijgend in de nek van de premier, maar een AMvRB zou weleens de politieke dood van Eman en zijn groene Arubaanse Volkspartij (AVP) kunnen zijn geweest. Met name de Movimiento Electoral di Pueblo (MEP) had gehakt gemaakt van de eeuwige politieke tegenstander. Na twee voor de MEP slecht verlopen verkiezingen en al weer zoveel jaren buiten het bestuur te hebben gestaan, ruikt de gele partij van Evelyn Wever-Croes bloed. That’s politics.
Eman kan echter niet écht verrast zijn. Zeker niet over de Haagse intenties. Die zijn niet van gisteren. Zoals deze krant een half jaar geleden al schreef in een analyse ‘Eman was gewaarschuwd’, heeft het kabinet de maatregel(en) en het financieel toezicht (groten)deels over zichzelf afgeroepen. Het was zelfs de ‘eigen’ Raad van Advies van Aruba (RvA) die - exact een jaar geleden, namelijk al in mei 2014 - expliciet aangaf dat de handelwijze van de regering van premier Eman ‘zich niet verhoudt tot hetgeen met Nederland is overeengekomen in het zogeheten Witte Donderdag Protocol’. De inhoud van dit Witte Donderdag-akkoord - dat óók nu weer wordt aangehaald in de afspraken van 2 mei 2015 en in werkelijkheid het ‘Uitvoeringsprotocol ex besluit artikel IV-B van het Samenwerkingsprotocol Aruba-Nederland’ van 28 maart 2013 heet - heeft in essentie betrekking op de problematische overheidsfinanciën. Deze kwestie loopt dus al ten minste twee jaar. In het Witte Donderdag-akkoord gaat het vooral om ‘houdbare overheidsfinanciën en terugbetalingscapaciteit’; de belofte dat de ‘begrotingsregels in de Staatsregeling van Aruba zullen worden verankerd’; en dat Aruba een ‘College van Advies’ (soort Begrotingskamer) zou oprichten ‘voor de naleving van de voornoemde begrotingsregels’. Dan en in dat geval ‘zou Nederland kunnen overwegen’ een financieringsarrangement aan te bieden waarbij Nederland inschrijft op een openbare aanbieding van een obligatielening van het Land Aruba en - veel belangrijker nog - waarbij de rente is gebaseerd op de zeer lage rente die Nederland op de internationale markt kan verkrijgen. Dat zou heel wat procentpunten aan ‘rentevoordeel’ opleveren, waarmee de staatsschuld zou worden verlaagd.
Fast forward van 2013 naar 2015: er komt dus binnenkort een CAft en (pas) indien ‘balanced budget’ is gerealiseerd conform de Landsverordening en de CAft daarover positief heeft gerapporteerd aan de RMR kunnen de taken van het CAft worden overgenomen en voortgezet door een Begrotingskamer. Voordat het zover is, wordt ‘een begrotingspad’ vastgesteld naar houdbare overheidsfinanciën met een staatsschuldquote van op termijn 40 procent (nu is dat het dubbele). Om de schuld(quote) terug te dringen, moeten begrotingstekorten worden omgezet in begrotingsoverschotten. Voor 2018 wordt gemikt op een overschot van 0,5 procent. Er moeten echter nog heel wat florins de staatskas binnen vloeien en veel meer dan dat in de staatskas blijven, voordat het zover is. En de ‘uitdagingen’ zijn enorm; zo mag de ontwerpbegroting 2015 een maximaal tekort van 3,7 procent vertonen.
Aruba staat er niet alléén voor. Dat kan ook niet, erkent de regering Eman in het protocol van afgelopen weekeinde: de financiële infrastructuur en het financiële beheer vereisen verbetering; de capaciteit van Aruba op het gebied van belastingwetgeving en douane schiet tekort en ‘kan niet op korte termijn door het Land Aruba zelf worden opgelost’; versterking van de financiële functie is nodig ‘teneinde regelmatige en realistische beoordelingen van de landbegrotingen optimaal te kunnen doen verrichten’; en de regering van Aruba heeft Nederland verzocht om Aruba hierin te ondersteunen.
‘Concrete en heldere verzoeken om technische bijstand’ op het gebied van belastingdienst, douane, wetgevingscapaciteit en financieel beheer worden uiterlijk 1 augustus aan Nederland voorgelegd, die dit zo veel mogelijk beschikbaar stelt, waarbij de kosten komen voor ‘het vragende land’. Aruba zelf.
Nederland ‘herbevestigt’ wel de afspraken over het tegen een gunstige rente door Nederland inschrijven op obligatieleningen van Aruba, zoals vastgelegd in het aangehaalde Witte Donderdag-akkoord. Nederland betaalt ook de leden van het CAft, de secretaris en de medewerkers alsmede de apparaatsuitgaven van het CAft. Zo staat onder de ‘aanvullende afspraken’ te lezen, waar eveneens en enigszins en passant wordt gemeld dat ‘alvorens een aanwijzing op grond van de Landsverordening financieel toezicht wordt gegeven’ de Nederlandse minister van Koninkrijksrelaties ‘de ministerraad van Aruba in de gelegenheid stelt om zijn visie te geven’.
De komende weken worden cruciaal voor wat betreft de werkelijke totstandkoming van de CAft. Daarbij lijkt ‘vakminister’ Angel Bermudez van Financiën, die AVP’er Juan David Yrausquin opvolgde nadat deze niet kon leven met de ongewenste Haagse inmenging met de autonome financiën, meer realisme en zakelijkheid aan de dag te leggen dan zijn politieke baas Eman. Laatstgenoemde maakte geschiedenis met zijn hongerstaking van medio 2014 toen de RMR ‘Nederlandvriend’ Eman confronteerde met een aanwijzing aan de gouverneur om de ondeugdelijke landsbegroting niet te ondertekenen. Zijn actie kreeg zowel lof wegens getoonde heldhaftigheid als kritiek en hoon wegens onbezonnenheid. Feit is dat Eman een oplossing van de problematiek hiermee niet dichterbij bracht. Financieel- en fiscaalexpert Bermudez zegt dat het CAft een voor Aruba ‘noodzakelijke hervorming’ teweeg zal brengen. Vandaag de dag accepteert de internationale financiële wereld niet anders dan een overheid die zich aan de eigen begrotingsafspraken houdt. Van inperking van de rol van de Staten is volgens de bewindsman, die naast Eman zijn handtekening onder het protocol zette, geen sprake. Eerder van versterking, gezien de solide basis onder de geprojecteerde overheidsinkomsten en voorgenomen overheidsuitgaven, waardoor het parlement zich voortaan meer kan concentreren op de inhoud van het regeringsbeleid.
De appel is zuur voor Aruba. Maar of die nou groen, geel of rood is, elke politieke partij zou er uiteindelijk voor hebben moeten kiezen daar doorheen te bijten. Geen populistische, maar realistische politiek is vereist.
Op de website van het Antilliaans Dagblad staat het protocol integraal onder: http://www.antilliaansdagblad.com/index.php/publicaties
