Eilandsraden en Bestuurscolleges worden uitgebreid

Van onze correspondent
Den Haag - De Wet openbare lichamen BES (WolBES) en de Wet financiën openbare lichamen BES (FinBES) gaan flink op de schop. De wijzigingen zijn belangrijk in het streven naar een gelijkwaardiger voorzieningenniveau voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES).

Staatssecretaris Alexandra van Huffelen van Koninkrijksrelaties denkt dat het wetsvoorstel voor de zomer aan de Tweede Kamer aangeboden kan worden, dus na de komende Eilandsraadsverkiezingen in maart.
Dat schrijft de bewindsvrouw in een brief over de stand van zaken aan de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel voor de wijzigingen ligt nu voor ter consultatie. Een van de meest in het oog springende wijzingen is het verdwijnen van de Rijksvertegenwoordiger uit de WolBES. Verder worden de eilandsraden en bestuurscolleges uitgebreid en wordt het toezicht op de besturen gemoderniseerd.
De functie van Rijksvertegenwoordiger heeft nooit goed gewerkt. Van Huffelen schrijft dat de functie ‘bijzonder uitdagend’ met zowel toezichthoudende als coördinerende taken die moeilijk zijn te combineren. Hij wordt bovendien te zeer gezien als de belangenbehartiger van Europees Nederland, tekende de Raad van State in 2019 al aan.
De toezichthoudende taken van de Rijksvertegenwoordiger gaan in de nieuwe WolBES naar de minister, volgens Van Huffelen vergelijkbaar met gemeenten en provincies in Europees Nederland, waar steeds de hogere bestuurslaag het toezicht houdt. De meeste andere taken van de Rijksvertegenwoordiger gaan naar de gezaghebber en een enkele naar de bewindspersoon die het aangaat. Ook vervallen enkele taken. Over crisisbeheersing wordt nog nagedacht.
De Eilandsraden en Bestuurscolleges worden uitgebreid, omdat de eilandsbesturen een relatief groot takenpakket hebben. Bovendien is de bevolking gegroeid. In de nieuwe wet wordt het minimumaantal raadsleden negen. Per 1 januari 2027 wordt de Eilandsraad van Bonaire uitgebreid van negen naar vijftien raadsleden, Sint Eustatius gaat van vijf naar elf en Saba van vijf naar negen. Voor 2031 wordt een verdere uitbreiding voorzien voor Bonaire naar negentien. Dat verbreedt ook de politieke inbreng vanuit de bevolking, schrijft de staatssecretaris.
Hetzelfde gaat min of meer op voor het aantal gedeputeerden. Hoewel de eilanden in vergelijking met Europees Nederlandse gemeenten worden overbedeeld stelt Van Huffelen voor het minimaal aantal op drie te stellen. Dat zal vanaf 2027 ook het aantal zijn voor Statia en Saba. Voor Bonaire komen er dan vier gedeputeerden en vanaf 2031 komt er nog een bij en zijn er dus vijf gedeputeerden. ,,Het gefaseerd verhogen van het aantal eilandsraadsleden en gedeputeerden op Bonaire wordt wenselijk geacht in verband met de praktische en logistieke uitvoerbaarheid.”
Het toezicht wordt vereenvoudigd. Zo wordt het toezicht op personeelsbesluiten geschrapt. Dat wordt dus helemaal een lokale taak en benoemingen hoeven niet meer voorgelegd te worden aan (nu nog) de Rijksvertegenwoordiger of de minister.
De wijzingen in de FinBES gaan minder ver. Er komt een getrapt toezicht op de financiën van de openbare lichamen: licht, gematigd en zwaar. ,,Aan de hand van de wet aangevuld met een financieel toezichtkader wordt vervolgens jaarlijks besloten welk model van toepassing is. Bonaire, Sint Eustatius en Saba verkeren elk in een andere fase als het gaat om het op orde hebben van de financiën.” Afschaling van het toezicht houdt automatisch in dat het lokale bestuur meer eigen verantwoordelijkheid krijgt. Dit is meer in overeenstemming met het toezicht op Europees Nederlandse gemeenten.
Het gaat om wetten die volgens Van Huffelen sinds 2010 ‘belangrijke pijlers’ zijn voor de bestuurlijke verhoudingen tussen Europees en Caribisch Nederland. De inbreng tijdens de consultatie zal naar de verwachting van Van Huffelen weinig gevolgen hebben op de inhoud.
In de periode sinds 2010 is gebleken dat er ruimte voor verbetering is in de wetten. Dat bleek onder andere uit de voorlichting van de Raad van State en het rapport van de werkgroep Interdepartementaal Beleidsonderzoek. Een van de doelen van de wijzigingen is rekening te houden met het unieke karakter van de eilanden. ,,Door het erkennen van die verschillen is er meer ruimte voor maatwerk en passend toezicht.” Het principe van ‘comply or explain’ wordt het uitgangspunt.
Van Huffelen wil uitgaan van wederzijds vertrouwen en daarom de openbare lichamen meer ruimte geven. ,,Naar analogie van de taakverdeling tussen de bestuurslagen in Europees Nederland wordt beleid dat zich vanuit het decentralisatiebeginsel daartoe leent, door de openbare lichamen zelf geformuleerd, gecoördineerd en uitgevoerd.” Waar dat nodig is zal het Rijk ‘optreden’ wanneer ondersteuning nodig is.