Den Haag - Niemand van de deskundigen zegt het hardop, maar tussen de regels door wordt duidelijk dat de rechtshandhaving in de Caribische delen van het Koninkrijk niet optimaal is geregeld sinds de ontmanteling van de Nederlandse Antillen in 2010.
In de autonome landen Curaçao en Sint Maarten en ook op de BES-eilanden loopt het niet soepel. Voor Aruba gold al sinds 1986 een aparte positie die weinig afwijkt van die op de buureilanden.
Voor het rondetafelgesprek over de rechtshandhaving in de Caribische rijksdelen was woensdag minimale belangstelling. Initiatiefnemer Chris van Dam (CDA) en D66-Kamerlid Antje Diertens waren de enige leden van de commissie voor Koninkrijksrelaties die acte de présence gaven. Van Dam maakt zich grote zorgen over Sint Maarten, terwijl voor Diertens de behandeling van vluchtelingen op Curaçao en Aruba de hoofdrol speelt.
Erg kritisch over de rechtshandhaving op Sint Maarten is voorzitter Nico Schoof van de Voortgangscommissie. Het in oktober 2018 door minister Raymond Knops (Koninkrijksrelaties) en Sander Dekker (Rechtshandhaving) met de regering van Sint Maarten afgesproken vernieuwde plan van aanpak voor verbeteringen bij de politie en het gevangeniswezen is ‘mooi, maar onhaalbaar’. ,,Er komt niks van terecht, er is geen enkele vooruitgang in de detentieketen.”
Op dit moment is Sint Maarten volgens Schoof nog ver verwijderd van het minimumniveau van rechtshandhaving zoals dat is afgesproken. Dat komt onder andere doordat het periodieke ministerieel overleg, dat wettelijk is vastgelegd, niet loopt. Toch vindt hij dat het plan moet worden uitgevoerd. Positief zijn overigens de verbeteringen aan gebouwen.
Schoof begrijpt de motie Van Dam over het scheiden van beheer en gezag op het gebied van justitie op Sint Maarten. De motie was reden voor veel ophef, omdat dit de autonomie zou aantasten. Schoof heeft geprobeerd de motie uit te leggen: ,,Ik heb erop gewezen dat de motie uitgaat van overleg tussen Sint Maarten en Nederland. Constateren dat je het alleen niet redt, is niets om je voor te schamen: ga praten met Nederland over het beheer. In samenwerking kun je stappen zetten.”
Op Sint Maarten blijft nu veel criminaliteit ‘op de plank liggen’ omdat er te weinig capaciteit is, aldus de voorzitter. Waar er wel wordt vervolgd, komen criminelen vaak al snel weer op straat door vervroegde invrijheidstelling en heenzendingen. ,,Dat neemt dramatische vormen aan en zorgt voor een gevoel van onveiligheid.”
Er moet volgens Schoof veel meer geïnvesteerd worden in rechtshandhaving op Sint Maarten. Hij toonde overigens wel begrip voor de onmogelijkheden die de regering van Sint Maarten door de kleinschaligheid heeft. ,,Door de ambtelijke organisatie kan de minister dingen niet voor elkaar krijgen. Daarvoor bestaat niet altijd voldoende begrip in Nederland.”
Het scheiden van beheer en gezag in de rechtshandhaving is in Nederland normaal. In de onderhandelingen naar 2010 was dat niet bespreekbaar. Staatsraad Luc Verheij noemde het wetgevingsproces in de aanloop naar 10 oktober 2010 een ingewikkeld proces: ,,De consensusrijkswetten zijn met kunst- en vliegwerk tot stand gekomen.”
Een van heikele punten wat betreft justitie was het schrappen van de aanwijzingsbevoegdheid van de minister van justitie, omdat bemoeienis van de politiek met justitie als onwenselijk werd gezien. Het argument hiervoor was dat de waarborgfunctie uit artikel 43 van het Statuut voldoende was om te kunnen ingrijpen als het nodig was.
Verderop in het rondetafelgesprek bleek dat dit een onjuiste inschatting is geweest. Er is voortdurend strijd tussen de autonomie van de landen en toepassing van de waarborgfunctie. Waarbij Nederland graag op de autonomie wijst als het geld kost en de landen als het gaat over verantwoordelijkheden. Volgens Verheij stond de Raad van State destijds op het standpunt dat ingrijpen op basis van artikel 43 geen ultimum remedium moest zijn, zoals het nu wordt gezien. ,,Het allerlaatste moment is te laat. Wij waren voorstander van periodieke audits door een Koninkrijksbrede commissie.”
Toenmalig beleidsambtenaar Klaas de Jong, die jarenlang coördinator was van het Plan Veiligheid, zei spijt te hebben van ‘een paar dingen’ uit die tijd. Hij benadrukte dat door de kleinschaligheid van de landen het moeilijk is de rechtshandhaving onafhankelijk uit te voeren. Samenwerking was beter geweest. Een twinningmodel werkte goed bij het atrakoteam van destijds. Meer uitwisseling (‘mobiliteit’) tussen politiekorpsen voorkomt dat de integriteit in gevaar komt in de kleine gemeenschappen. In de praktijk was handhaving van het oude Antilliaanse korps, ‘of zelfs Koninkrijksbreed’, volgens hem beter geweest.
Directeur Eduard Nazarski van Amnesty International Nederland stelde nog eens vast dat de bescherming van Venezolaanse vluchtelingen op Curaçao (Aruba is niet onderzocht door Amnesty) grote gebreken vertoont. ,,De individuele toetsing van asielzoekers bestaat uit het registreren van de naam.”
Ook hekelde hij het detentiebeleid in overvolle cellen en barakken voor mensen die niets hebben misdaan. Desgevraagd door Diertens is de situatie in de vreemdelingenbarakken op Curaçao volgens de directeur vergelijkbaar met wat hij heeft gezien in de gevangenis in Nigeria, waar 45 man in een overvolle cel zitten. ,,De minimum standaard voor detentie moet wereldwijd gelden. Op Curaçao moet je daar niet anders naar kijken.”
Diertens vroeg aandacht voor de positie van kwetsbare vrouwen en jongeren. Nazarski zei inderdaad signalen hierover te hebben gekregen, maar op dit punt heeft Amnesty geen eigen onderzoek gedaan. Hij waarschuwde de Kamer voor prognoses over aantallen vluchtelingen. In het verleden is gebleken dat die zelden kloppen, maar dat er meer Venezolanen komen, lijkt wel zeker gezien de situatie in het buurland.
