Het is te hopen dat de rechtsgang rond de gewelddadige dood van de Arubaan Mitch Henriquez (42) de uitzondering is die de regel bevestigt dat het rechtssysteem in ons Koninkrijk deugt. Donderdag wijst de rechtbank vonnis tegen de twee agenten die de actiefste rol speelden bij de fatale aanhouding in 2015. De officier van justitie heeft bepleit ze weliswaar schuldig te verklaren, maar geen straf op te leggen. Daarmee dreigt een van de geruchtmakendste rechtszaken rond dodelijk politiegeweld een hoogst onbevredigende uitkomst te krijgen, niet alleen voor de nabestaanden, maar voor iedere burger die er op vertrouwt dat de politie er voor is om hem juist tegen gevaar te beschermen. Maar eerst de feiten zoals die op te maken zijn uit filmbeelden, dossiers, deskundigenrapporten en de behandeling bij de rechtbank op een rijtje.

- Op 27 juni 2015 woont Mitch Henriquez in het Zuiderpark in Den Haag het muziekfestival Night at the Park bij. De sfeer is gemoedelijk. Licht aangeschoten loopt de Arubaan een groepje agenten tegen het lijf. Als ze hem aanraden naar huis te gaan, daagt hij ze plagerig uit door naar zijn kruis te wijzen en te roepen dat hij een wapen heeft. De agenten manen hem nogmaals te vertrekken. Mitch herhaalt zijn woorden. Hoewel het voor omstanders duidelijk is dat hij een grapje maakt, besluiten de agenten hem aan te houden. Als Henriquez zich daartegen verzet, duiken vijf agenten bovenop hem.
- Zodra de Arubaan gevloerd op zijn buik op de grond ligt, houden drie agenten zijn armen en benen in bedwang. De vierde past een nekklem toe, terwijl de vijfde hem in het gezicht stompt en van dichtbij pepperspray in zijn ogen spuit. Mitch loopt paars aan en raakt buiten bewustzijn.
- Zonder hem te fouilleren op de aanwezigheid van een wapen sleuren de agenten het levenloze lichaam naar een politiebusje. De eerstehulpverleners van twee op het festivalterrein aanwezige ambulances worden niet om assistentie gevraagd. Pas na aankomst op het politiebureau wordt medische hulp ingeroepen. De arrestant wordt naar het ziekenhuis overgebracht waar hij de volgende dag, zonder bij kennis te zijn gekomen, overlijdt.
- Uit het sectierapport blijkt dat Henriquez om het leven is gekomen door verstikking als gevolg van op de hals toegepast geweld. Ook wordt duidelijk dat hij niet te veel had gedronken en geen drugs had gebruikt. De Rijksrecherche start een onderzoek. De vijf agenten worden geschorst, maar toenmalig politiebaas Bouman zorgt dat ze al hun privileges behouden en belooft hen dat ze hoe dan ook niet zullen worden ontslagen. Minister Ronald Plasterk belt premier Mike Eman om hem te verzekeren dat het recht zijn loop zal hebben. Mitch wordt begraven op Aruba.
- Op 19 september besluit het Openbaar Ministerie twee van de vijf agenten te vervolgen. De nabestaanden eisen dat ze allemaal worden vervolgd, maar hun beroep wordt afgewezen.
- Op verzoek van de rechter-commissaris brengen twee politiewetenschappers rapport uit. Zij plaatsen om te beginnen vraagtekens bij de noodzaak de Arubaan aan te houden. Vervolgens is door de agenten fout op fout gestapeld: hun handelen was onnodig, onmatig, disproportioneel en onprofessioneel, concluderen de experts.
- Het OM bereidt aan de hand van de bevindingen van de Rijksrecherche een strafzaak voor, maar wekt niet de indruk erg gemotiveerd te zijn. In de communicatie gaat veel mis. De nabestaanden moeten geregeld in de krant lezen hoe het onderzoek er voor staat. Als het OM besluit de identiteit van de agenten - ook voor de advocaat van de familie van Mitch - geheim te houden, stappen ze naar de rechter, maar die verwerpt hun beroep.
- Vlak voordat dit voorjaar eindelijk de rechtbank aan de inhoudelijke behandeling wil beginnen, vraagt de verdediging uitstel omdat een nieuw deskundigenrapport de uitkomsten van de officiële autopsie onderuit zou halen: Mitch is niet overleden als gevolg van fysiek geweld, maar door hartfalen dat veroorzaakt zou zijn door een acuut stresssyndroom. De frustratie bij de familie is groot. Het steekt hen bovendien dat de agenten zich een slachtofferrol aanmeten: hun leven staat op zijn kop, beklagen ze zich.
- Als vorige maand de zaak voorkomt, krijgen de vervolgde agenten een behandeling die doorgaans alleen aan bedreigde getuigen is voorbehouden. Zij worden door een scherm aan het zicht onttrokken en hun stemmen worden vervormd. Maar het opmerkelijkste is toch wel de ontdekking dat er van de vage opnamen die het OM in het dossier heeft opgenomen een glasheldere versie blijkt te bestaan. Het wordt afgedaan als een vergissing van de Rijksrecherche. Omdat de officieren van justitie bij de nabestaanden de indruk wekken meer aan de zijde van de agenten te staan, verlaten zij demonstratief de rechtszaal. Zij missen daardoor de eis van het OM om de agenten schuldig te verklaren, maar geen straf op te leggen.
- Terwijl de rechters broeden op het vonnis brengen onderzoeksjournalisten afgelopen weekend aan het licht dat de bewering dat de dood van Mitch te wijten is aan een acuut stresssyndroom medische flauwekul is. Verschillende experts, alsmede de arts die in 2015 het leven van de Arubaan probeerde te redden, noemen die verklaring onzinnig. Zij wijzen er op dat ieder in nood verkerend mens grote stress ervaart en dat de eerste conclusie van de sectie correct was. Het zal naar alle waarschijnlijkheid geen invloed meer hebben op de uitspraak.
- Het uiteindelijke oordeel is aan de rechter, dat dient door eenieder te worden gerespecteerd. Maar dat laat onverlet het gedrag van het OM en het politieapparaat in deze zaak tegen het licht te houden. De betrokken agenten hebben in de eerste dagen na het dramatische voorval leugenachtige verklaringen afgelegd over hun eigen handelen. Pas nadat er via sociale media met telefoons opgenomen beelden naar buiten kwamen, werd duidelijk welk een grof geweld ze hadden gebruikt en de bewusteloze Mitch als een stuk vuil naar een busje sleepten. Weinig fraai is ook dat de agenten van de korpsleiding de gelegenheid hebben gekregen hun verklaringen op elkaar af te stemmen. Pas nadat te elfder ure scherpe opnamen boven water kwamen, kon hun stellige ontkenning dat er een nekklem was toegepast overtuigend worden weerlegd en werd ook duidelijk dat zij de dreiging van een wapen zelf nooit serieus hebben genomen want gefouilleerd hebben ze niet.
Veel duidt er op dat de politie, inclusief de Rijksrecherche - laten we het voorzichtig stellen - niet heel erg zijn best heeft gedaan alle feiten boven tafel te krijgen. De officieren van justitie hebben vervolgens de verdenking over zich afgeroepen hun taak als openbaar aanklager te hebben veronachtzaamd door het de verdediging niet lastig te maken. Daardoor is - om maar eens een juridische term te gebruiken - gerede twijfel gerezen over de waarheidsvinding in deze zaak. Het is uitsluitend aan de vasthoudendheid van de familie en hun advocaten te danken dat in de loop der tijd alsnog cruciale feiten aan het licht zijn gekomen. Maar welke er desondanks onder tafel zijn gebleven, weten we niet.
De vraag dringt zich op wat het OM en de politieleiding hebben bewogen de verdenking op zich te laden de rechtsgang te ondermijnen. Waarom niet erkend dat de agenten de situatie verkeerd hebben ingeschat, om vervolgens spijt te betuigen, de familie schadeloos te stellen en toe te zeggen lering te trekken uit deze tragedie? Dat zou voor de neutrale toeschouwer een nog enigszins begrijpelijke uitkomst hebben kunnen zijn. Ware het niet dat een aspect onderbelicht is gebleven: het nalaten noodzakelijke hulp te bieden of in te roepen voor iemand die zichtbaar in levensgevaar verkeert. We leren op school dat de politie er is om onschuldige burgers tegen het kwaad te beschermen. In dat opzicht hebben alle vijf agenten hun plicht schromelijk verzuimd. Geen van de vijf heeft tijdens de orgie van geweld de neiging gehad de collega's tot bezinnen te brengen. En nadat zij zich moeten hebben gerealiseerd dat hun slachtoffer er heel slecht aan toe was, riepen zij geen medische hulp in. Ook de derde kans om het leven van Mitch te redden, lieten zij passeren. Bij aankomst op het politiebureau werd geconstateerd dat de arrestant geen hartslag had. Men liet toen nog vijf lange minuten verstrijken alvorens met reanimeren te beginnen. Niets van dit alles is de betrokken dienders ten laste gelegd en dat schuurt.
Terug naar de rechtszaak: de kans dat de uitspraak donderdag de nabestaanden zal teleurstellen, is groot. Omdat zij geen partij zijn in de rechtsgang kunnen zij niet in beroep gaan. Toch is er nog een mogelijkheid dat zij in elk geval voor hun gevoel in het gelijk worden gesteld. Het Hof van de Rechten van de Mens heeft bevestigd hun klacht over de gang van zaken in behandeling te nemen.