Door Armand Hessels
Vanaf het begin van de status aparte in 1986 tot het eind van 2017 vormden politieke patronage, een deficiënt financieel beheer en dubieuze projecten belangrijke karakteristieken van het Arubaans bestuur. Dit heeft Aruba onnodig miljarden florins gekost. Dat werd grotendeels gefinancierd door leningen (=schuldvorming) en bezuinigingen in belangrijke overheidsdepartementen. Als zodanig was er structureel sprake van ondeugdelijk bestuur. De vraag is hoe dit gedurende ruim 30 jaar vrijwel ongestoord heeft kunnen plaatsvinden. Want…Aruba heeft, als Koninkrijkspartner, een waarborgsysteem dat ervoor moet zorgen dat (machts)misbruik en geldverspilling niet/nauwelijks plaats kunnen vinden.
Een prachtig systeem…in theorie!
Onze democratische rechtstaat is gebaseerd op de Trias Politica met daarin de ‘wetgevende’ (parlement), de uitvoerende (regering) en de rechterlijke macht. Geen van deze drie pilaren is machtiger dan de andere. Daardoor bestaat een evenwicht waarin misbruik door welke pilaar dan ook wordt voorkomen.
Dit systeem is voor elk beleidsterrein verder uitgewerkt. Om te voorkomen dat onderweg misbruik wordt gemaakt van bevoegdheden, zijn overal controlesystemen ingebouwd: de ‘checks & balances’. Zo wordt op financieel gebied het beleid bepaald aan de hand van het regeerprogramma. Om die in de praktijk uit te voeren worden de beleidsvoornemens uitgewerkt in de begroting. De begroting moet binnen een bepaalde wettelijk vastgestelde termijn worden ingediend. Het wordt allereerst kritisch bekeken door de Raad van Advies op haar juridische, financiële en sociaaleconomische implicaties vóór het ter discussie en uiteindelijke goedkeuring naar het parlement gaat.
Gedurende het jaar controleert de Centrale Accountantsdienst (CAD) of alle inkomsten en uitgaven per departement verlopen volgens de bepalingen zoals die onder meer in de Comptabiliteitsverordening zijn vastgelegd. Na afloop van het begrotingsjaar controleert de Algemene Rekenkamer (ARA) in hoeverre de uitvoering van de begrotingsafspraken door de regering rechtmatig en doelmatig is geweest. Zij legt haar bevindingen neer in haar Jaarrekening en speelt die door naar het parlement. Deze controleert op haar beurt of de regering haar goedgekeurde begrotingsintenties is nagekomen. Bij afwijkingen wordt de betrokken minister ter verantwoording geroepen.
Gezien de complexheid van het algemeen beleid en om beleidsgevolgen op langere termijn in te schatten en/of bij te sturen, ontvangt de regering adviezen van belangrijke instanties als de SER, de Centrale Bank, het IMF, enzovoort. Deze verwerkt zij, waar nodig, in haar beleid. Daarnaast voorziet het Statuut in de garantie dat dit systeem als integraal onderdeel van deugdelijk bestuur naar behoren functioneert (art. 43.2). Met zo’n systeem kan er dus weinig misgaan. En toch zit Aruba zwaar in de puree. Hoe kan dat nou?
Een falend systeem…in de praktijk!
De realiteit is echter heel anders. Vanaf de status aparte faalt dit systeem van ‘checks & balances’ volledig. Zo overtreden regeringen jaarlijks wettelijke bepalingen van de Staatsregeling voor wat betreft moment en/of wijze van indiening van de begroting. Er wordt praktisch nooit rekening gehouden met adviezen van de SER, de Centrale Bank, het IMF en andere adviserende instanties.
De op- en aanmerkingen van de Raad van Advies worden in de regel zowel door de regering als het parlement genegeerd. De controlerende instanties zijn al decennialang, ondanks jaarlijkse smeekbeden, chronisch onderbemand zodat zij hun controlerende werkzaamheden zoals wettelijk voorgeschreven zeer onvoldoende kunnen uitvoeren. Daardoor heeft het Arubaanse parlement sinds 1986 nog nooit een door de accountant goedgekeurde jaarrekening ontvangen en heeft er dus ook nooit een zinvolle behandeling van enige jaarrekening door het parlement plaatsgevonden. Begrotingen konden daardoor ook nooit gecontroleerd worden op hun realisme en ministers konden nooit ter verantwoording worden geroepen wegens falend beleid.
En dat er sprake was van chronisch falend beleid, blijkt uit elk (onderzoeks)rapport dat ooit is geproduceerd door enige instantie. Ondanks dit (opzettelijk!?) chronisch falen met enorme financiële gevolgen, heeft de Koninkrijksregering decennialang nagelaten hier corrigerend in op te treden.
De belangrijkste beleidskenmerken op een rijtje
Indien we de belangrijkste beleidskenmerken van de afgelopen 30 jaar - die sterk negatieve gevolgen hebben gehad voor de financiële en socio-economische gezondheid van Aruba - op een rijtje zetten, dan zien we een ernstig beeld. Het gaat onder meer om:
1. Structurele overtreding van wettelijke bepalingen (bijv. van de Staatsregeling en de Comptabiliteitswet) door de regering.
2. Structureel aanbieden van onrealistische begrotingen hetgeen op bewuste misleiding wijst.
3. Structureel legitimeren van wetsovertredingen en onrealistische begrotingen door het Parlement.
4. Structureel negeren van ernstige waarschuwingen van officiële overheidsinstanties met betrekking tot het personeelsbeleid, het financieel beheer en het financieel en socio-economisch beleid.
5. Structureel negeren van de financiële gevolgen van toegepast beleid (bijv. t.a.v. SVB en AZV).
6. Structureel negeren van belangrijke adviezen om de kwaliteit van het bestuur te verbeteren hetgeen betekent dat er bewust is gekozen voor ondeugdelijk bestuur.
7. Structureel gebrek aan transparantie (bijv. t.a.v. partijfinanciering).
8. Structureel gebrek aan verantwoording (bijv. op basis van jaarrekeningen).
9. Structureel beleid van manipulatie van informatie en intimidatie (cultuur van de angst).
10. Algemeen gevolg: structureel negeren van het welzijn van de gemeenschap. Dat gaat tegen de belofte in die bestuurders voor de Gouverneur afleggen, te weten dat zij uitsluitend in het belang van de hele Arubaanse gemeenschap zullen werken.

Een falende democratische rechtstaat
Hoe is dit alles mogelijk? Simpelweg omdat de belangrijkste aandacht van veel politici meestal uitgaat naar het persoonlijk en partijbelang. Dat brengt ons automatisch op het belangrijkste probleem van ons bestuur over de laatste 30 jaar, namelijk een groot gebrek aan integriteit. Dat wordt ook duidelijk bij lezing van het Rapport ‘Veiligheid en Integriteit van Aruba’ van de Arubaanse Veiligheidsdienst. Maar ook van het rapport van onderzoeksjournalist Tom Blickman over de drugsmaffia in Aruba en het rapport ‘Een kwestie van mentaliteit’ van de Waarheidscommissie, alsmede van bijna alle rapporten van de ARA. Uit dit alles blijkt duidelijk dat de ‘werkzaamheden’ van onze politici er feitelijk toe hebben geleid dat het systeem van de checks & balances en daarmee ook de balans binnen de Trias Politica volledig verstoord is. Daarmee is ook de fundering van de democratische rechtstaat ernstig aangetast.