Door Michiel Bijkerk
Niet verdomd, maar verdampt. Dit was het woord dat door de Verenigde Naties (VN) gebruikt werd. Ergens rond 2010 was er een vertegenwoordigster van de VN op Bonaire. Zij vertelde ons dat men in de VN met volslagen onbegrip toezag hoe de Nederlandse Antillen langzaam aan het ‘verdampen’ was. ,,We at the UN looked on with amazement and sheer incomprehension at the gradual evaporation of the Netherlands Antilles”, zei zij. Althans woorden van gelijke strekking.
Wel … ja. De verdamping is in 1986 begonnen met de uittreding van Aruba. Het hele proces heeft dus 24 jaar geduurd. De omschrijving als ‘geleidelijke verdamping’ is dus raak. En niemand anders ter wereld begrijpt het. Velen van ons hier thuis begrijpen het niet eens!
Maar. We houden van stobá. Dus we zetten graag een pot op het vuur en laten dat rustig gaarkoken, terwijl het meeste water dan verdampt. We zijn het dus gewend. En de stobá is nog steeds niet gaar. De Rechte Derde Weg is moeilijk om te vinden. Dat kost veel tijd. Eens gevonden, is het gemakkelijk. ‘It’s always easy when you know it’. In ons constitutioneel systeem is die Derde Weg het federalisme. De Amerikanen hebben dat uitgevonden eind 18de eeuw na de Onafhankelijkheidsoorlog.
Kort citaat over wat federalisme is: ,,Federalism is one of the most important and innovative concepts in the US Constitution, although the word never appears there. Federalism is the sharing of power between national and state governments.”
Zodra we dit begrijpen, is de stobá bijna gaar. Dan kunnen we beginnen de tafel te dekken. Het enige waar het dan nog aan schort is om, of a) het Statuut grondig aan te passen, of b) het Statuut te annuleren en het federaal systeem in de Grondwet te verankeren. Dit laatste is het beste, waarbij wij het recht van secessie (zoals voor Aruba in het Statuut is opgenomen) ook in de Grondwet opnemen.
Alles is mogelijk. Maar het zal deze ontwikkeling enorm versnellen als we dit als Bonaire niet alleen doen, maar samen met Curaçao en Aruba. Daarbij dus volgens onze eigen staatkundige structuuralgebra: 6–1=0=2x3.
Na vele ‘omdenkingen’ (nieuw Nederlands woord, waar wij meteen ‘patent’ op aanvragen) zijn wij het eens geworden met destijds CDA-minister Ernst Hirsch Ballin van Koninkrijkszaken, die in begin jaren negentig van de vorige eeuw het toen abominabele idee opperde om de Antillen op te splitsen in twee delen, dat wil zeggen de ABC-eilanden en de SSS-eilanden (‘Islariba’).
Nu 25 jaar later suggereren wij dat beide delen een federale staat kunnen worden binnen Nederland in de Grondwet (desnoods binnen het Koninkrijk in het Statuut, maar ‘cave canem’! ofwel ‘pas op voor de hond’).
Daarbij geldt als eerste (1) uitgangspunt dat de eilanden nooit meer een centrale regering moeten hebben. Dus wel: ‘Libertate Unanimus’ (=In vrijheid zijn wij één; wapenspreuk van de verdampte Nederlandse Antillen), maar zonder centrale regering. Daarentegen wel een gezamenlijke Staten (of parlement) en ook een gezamenlijke Rechterlijke Macht (zoals nu nog steeds).
Tweede (2) uitgangspunt is gelijktrekking van alle sociale en economische rechten, alsmede alle burger- en politieke rechten tussen Nederland en de twee Federale Staten (ABC en SSS). Dit is al sinds 1976 rechtsplicht binnen het Koninkrijk, omdat dit zo is voorgeschreven in de twee VN-Mensenrechtenverdragen. Aan beide zijden van de oceaan hebben wij echter besloten om daar lak aan te hebben. Van Nederlandse zijde is dit begrijpelijker dan van Antilliaanse zijde. Wij (Antillen) hebben gewoon niet goed nagedacht. We zijn te laks en bang geweest.
Lees goed wat al sinds 1976 binnen het Koninkrijk rechtsplicht is. En vergelijk daarmee de kloof in mensenrechten die inmiddels bestaat tussen Nederland en onze verdampte eilanden: ‘The provisions of the present Covenant shall extend to all parts of federal States without any limitation or exception’. Artikel 50 Internationaal Verdrag inzake Burger- en Politieke Rechten (IVBPR). In het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESC) is een identiek artikel opgenomen (artikel 28). Wij verzinnen dit niet. Het staat er. Google it!
Derde (3) uitgangspunt is dat er een Onafhankelijk Constitutioneel Hof moet komen dat geschillen tussen de federale staten (Nederland, ABC en SSS) kan beslechten. Dit kan dus niet een Nederlands Hof zijn. Het kan ook geen Curaçaos Hof zijn. Maar wel het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (Straatsburg) of het Hof van Justitie van de Europese Unie (Luxemburg).
Als we dit allemaal gedaan hebben, kan de stobá opgediend worden. Wij zijn dan integraal deel van Nederland en van Europa (niet als UPG, ultra perifeer gebied, maar op basis van een aparte met de Europes Unie overeengekomen regeling, waarbij een aantal interessante bepalingen die voor de Finse Aland-eilanden gelden, leidraad kunnen zijn).
Smakelijk eten!
Om de VN een beetje te helpen onze ‘verdamping’ te begrijpen, hebben wij in reeds drie procedures die aan het VN-Hof voor de Mensenrechten in Genève zijn voorgelegd, als inleiding een historisch overzicht gegeven over onze staatkundige verdampingsperikelen. Dit overzicht volgt hierna. Maar eerst nog één opmerking over de federale structuur van ons huidige Statuut.
Nederland kan nooit zeggen dat een federale structuur voor onze eilanden onmogelijk is, omdat wij - zonder dit te beseffen en zonder de voordelen daarvan te gebruiken - vanaf 1954 reeds federale staten zijn. Wel niet binnen Nederland, maar binnen het Koninkrijk. Nou, dat is geen wezenlijk verschil. Dus we zijn het al. Waar praat u over, Nederland?
Alweer, geloof ons niet. Geloof autoriteit, te weten mr. Arjen van Rijn, in de jaren 90 lector staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen (UNA thans University of Curaçao UoC). De heer Van Rijn is zelf nog niet verdampt, maar zijn boek ‘Staatsrecht van de Nederlands Antillen’ in zekere zin wel. Zijn analyse van de aard van ons verdampte staatsbestel is echter nog steeds geldig.
Let op. Hier spreekt autoriteit. Het staat immers in een boek (pagina 62): ,,Op het federale karakter van zowel de verhouding tussen het Koninkrijk en de Landen als de verhouding tussen Land en Eilandgebieden valt dus wel het een en ander af te dingen. Elementen van de eenheidsstaat zijn onmiskenbaar aanwezig. Beide verhoudingen zijn echter gebaseerd op een lijstenstelsel, waarin de taken en bevoegdheden van het Koninkrijk ten opzichte van de Landen en van het Antilliaanse landsverband ten opzichte van de Eilandgebieden limitatief zijn opgesomd. Daarmee is de federale grondslag van de verhoudingen tussen de verschillende verbanden gegeven”.
Bram! There you have it. Het Koninkrijk is een federatie!
En als u dan toch naar autoriteit luistert, luister dan ook maar naar ons. Ga naar www.arcocarib.com en lees het free e-book: ‘De Zon Verlicht de Weg’ (rechtsboven op de front page aanklikken). Daarin is een uitgebreide analyse opgenomen over de aard van het Koninkrijk, getiteld: ‘Het Koninkrijk der Nederlanden is een Federatie’. En voorts vindt men in datzelfde e-book nog een tweede artikel getiteld: ‘De Weg Voor
Ons …’ (Ontwerp Eiland-Statuut voor het federale en vrije Eilandgebied Bonaire), het zogenaamde ‘Denkmodel’. Ter introductie wordt daarbij vermeld dat dit Eiland-statuut (te verankeren in artikel 132a Grondwet) eenvoudig kan worden aangepast voor de ABC-eilanden gezamenlijk. Een Nieuwe Unie. De enige macht die de drie eilanden niet kunnen delen is de uitvoerende macht. Met andere woorden: 6-1=0 kan inderdaad uitgroeien tot 2x3.
Om het voor het Geneefse Hof niet al te moeilijk te maken, hebben wij deze algebra maar niet in het historisch staatkundig overzicht opgenomen. Het is ook nog geen historie. Het is toekomstmuziek op het ritme van stobá!
De geïnteresseerde lezer vindt het historische overzicht (in het Engels) op onze FB-pagina. Interessant detail daarin is de mening van onze eigen destijds meest vooraanstaande staatslieden, te weten de heer mr. Michael Gorsira en dr. ‘honoris causa’ Efraim Jonckheer (anders dan de echte ‘dòktoor’, dr. Moises Frumencio da Costa Gomez), uitgesproken in 1955 bij de Verenigde Naties. Beiden concludeerden dat het Koninkrijk een federatie is.

Deze opiniebijdrage schrijft auteur Michiel Bijkerk voor stichting Golden Meand Society (GMS) op Bonaire.