Gij zult niet liegen tegen de baas

Door Annemarijke Bach Kolling
Gij zult niet liegen, zo luidt één van de 10 geboden. Maar liegen is menselijk, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Mensen liegen voornamelijk om geaccepteerd te worden binnen een groep. Sommige wetenschappers zijn zelfs van mening dat de impuls om te liegen een essentiële eigenschap van de mens is.
Ook op de werkvloer wordt wat afgelogen, met name in grote bedrijven en instellingen. Des te groter de organisatie, des te groter de liegcultuur, zo blijkt. U denkt als werkgever dat het binnen uw organisatie allemaal wel zal meevallen? <I>Think again.<I> Uit een recent Brits onderzoek over liegen op de werkvloer blijkt dat maar liefs 81 procent van de mensen op het werk dagelijks minstens één leugen vertelt. Veel mensen liegen om de gevoelens van anderen te sparen, een zogenaamd leugentje om bestwil. Maar er wordt ook aan de lopende band gelogen om fouten te verdoezelen en om eigen prestaties beter uit de verf te laten komen. Dat laatste begint vaak al tijdens de sollicitatiefase: meer dan 50 procent van de Nederlands schijnt te liegen op zijn cv en tijdens sollicitatiegesprekken. Enkele populaire leugens op de werkvloer zijn: onterecht ziekmelden (43%), liegen over tijdsgebruik (29%), liegen over flirten op het werk (27%), zeggen dat een klus af is, terwijl dat niet waar is (23%). In 18 procent van de gevallen gaat het om het verbergen van grote fouten.
Wanneer gaat het leugentje om bestwil over in regelrechte misleiding of bedrog? En is liegen een reden voor ontslag?
Het liegen over prestaties of behaalde diploma’s op het cv kan een reden zijn voor ontslag. Met name als de prestatie of diploma een belangrijke reden is geweest om de werknemer in een bepaalde functie, met bijbehorend salaris, te plaatsen. Ook het verzwijgen van (het ontbreken van) vaardigheden die essentieel zijn voor de functie, valt hieronder. Zo was er het geval van een muziekdocent die tijdens de sollicitatiefase had verzwegen dat hij het notenschrift niet machtig was. Wanneer sprake is van een bijzondere integriteitsgevoelige functie, bijvoorbeeld in de financiële of publieke sector, worden doorgaans strenge eisen gesteld. Er moet – kortom - een verband zijn tussen de functie/werkzaamheden en de leugen.
Ook als het verband tussen het leugenachtige gedrag en de functie minder nauw is, kan er reden zijn om de werknemer te ontslaan. Wanneer een werkgever leugens in een cv ontdekt, kan dit onherstelbare schade opleveren aan de samenwerking tussen de werkgever en de werknemer. Deze vertrouwensbreuk kan een reden voor ontslag opleveren.
Er zijn legio gevallen in de rechtspraak waarin leugenachtig gedrag tijdens de uitoefening van het werk een reden oplevert voor ontslag. Een casinomedewerker had gelogen over het feit dat er een bekende van hem aan de speeltafel had gezeten. Dat was in strijd met de bedrijfsregels. In dit geval had een casino-klant, die uit hetzelfde dorp kwam als de werknemer, onder verdachte omstandigheden grote sommen geld gewonnen aan de speeltafel van zijn dorpsgenoot. De fraude was lastig te bewijzen maar wel kwam al vrij snel vast te staan dat de gast en medewerker wel degelijk bekenden waren. Dat de medewerker daarover in eerste instantie had gelogen, kwam hem duur te staan; hij werd op staande voet ontslagen.
Het hoeft overigens niet per se te gaan om fraude of bedrog met grote (financiële) consequenties voor de werkgever. Ook een postbode die een paar keer zijn eigen privé-post in het postcircuit had gebracht zonder daarvoor te betalen kwam in de problemen omdat hij bleef volhouden dat hij de desbetreffende personen niet kende danwel dat het écht niet zijn handschrift was (saillant detail: het betrof een kaartje aan zijn moeder). De rechter tilde zwaar aan het feit dat de postbode zelfs tijdens de zitting bleef volharden in zijn leugen (of, in de vileine formulering van de rechter: tegen beter weten in bleef ontkennen). Gij zult immers vooral tegen de rechter niet liegen.
Niet iedere leugen kan uiteraard een grond opleveren voor ontslag. Zoals zo vaak hangt het af van de omstandigheden van het geval, zoals de aard van de leugen, de beweegredenen van de werknemer, de lengte van het dienstverband, de functie, of sprake is van een incident of een patroon van leugenachtig en onbetrouwbaar gedrag en of er minder ingrijpende maatregelen genomen kunnen worden. Werkgevers moeten dus vooral het gesprek aangaan met de liegende werknemer en alle omstandigheden zorgvuldig afwegen.
Tot slot een tip voor diegenen die nog een goed nieuwjaarsvoornemen zoeken: minder liegen! Uit onderzoek blijkt namelijk dat minder liegen helpt om de mentale en fysieke gezondheid te verbeteren. Minder liegen is dus gezond. Of dit betekent dat u met een gerust hart kunt blijven roken en drinken, meer eten en minder sporten valt te betwijfelen, maar het is wellicht het proberen waard.
<I>Annemarijke Bach Kolling is advocaat/partner bij Spigt Dutch Caribbean advocaten & belastingadviseurs op Curaçao.<I>