Door René Zwart
Den Haag - Door de escalatie van het geschil tussen het kabinet Mike Eman en de Nederlandse regering over de Arubaanse overheidsfinanciën is waar het werkelijk om gaat naar de achtergrond gedrongen. Het in de maak zijnde compromis is geen garantie dat het conflict niet alweer heel snel hoog oploopt.
De ruzie richt zich nu heel sterk op het toetsen van de begroting en vooral op de vraag of dit door Nederlandse ambtenaren moet gebeuren. Belangrijker is de vraag wat Nederland met zijn breekijzer-strategie wil bereiken. Het antwoord daarop maakt duidelijk waarom Aruba zich zo hevig verzet en premier Eman tot zijn wanhoopsdaad is gedreven om in hongerstaking te gaan.
Het is aan vrijwel iedereens aandacht ontsnapt, maar op 24 april van dit jaar heeft minister Ronald Plasterk (PvdA) zich in een debat met de Tweede Kamercommissie voor Koninkrijksrelaties in de kaart laten kijken: Aruba moet in 2015 een sluitende begroting hebben.
Die eis is in meerdere opzichten opmerkelijk: Nederland is veel strenger voor het financieel autonome land Aruba dan het voor zichzelf is want Rutte c.s. willen de komende jaren gewoon doorgaan met jaarlijks 3 procent meer uitgeven dan er inkomsten zijn.
Crucialer: Is het ook redelijk om van de regering in Oranjestad te verlangen dat het binnen een jaar de begroting sluitend maakt? En kan dat ook? Technisch is het haalbaar: een forse verhoging van de belastingen en het ontslag van een paar duizend ambtenaren en het gat is in een vloek en een zucht gedicht. Althans, in theorie.
De gevolgen van zo'n ingreep zijn in de praktijk echter desastreus. Vooral de door Nederland gewenste verhoging van de omzetbelasting zal de burgers, en dan met name de meest kwetsbaren, keihard raken. Deze aanslag op de koopkracht zal zich vertalen in winkels en bedrijven die bij gebrek aan klandizie de deuren moeten sluiten. Dat domino-effect wordt nog eens versterkt door het legertje ambtenaren dat - als het aan Den Haag ligt - op straat komt te staan.
De uitkomst laat zich raden: minder omzetten en bedrijfsfaillissementen leiden tot dalende belastingopbrengsten, terwijl de inkrimping van het overheidsapparaat geen substantiële kostenreductie oplevert. Wat aan lonen wordt bespaard, gaat op aan uitkeringen want een kleinschalige arbeidsmarkt als die van Aruba kan een zo grote toestroom van werkzoekenden in zo'n korte tijd onmogelijk aan.
Het wordt nog veel erger: de net, juist dankzij de koers van het kabinet Eman, op gang gebrachte economie (+3%) zal volledig tot stilstand komen terwijl ook gevreesd moet worden dat door deze ontwikkeling dé kip met de gouden eieren (het sterk groeiend toerisme) wordt geslacht.
Je hoeft er geen afgestudeerd econoom voor te zijn om te concluderen dat de maatregelen die Nederland dwingend wil opleggen een averechts effect zullen hebben: de overheidsinkomsten nemen af, de kosten verminderen nauwelijks en de werkloosheid explodeert.
De Nederlandse aanpak mag misschien werken voor Nederland (hoewel: de economie wil daar nog steeds niet echt op gang komen, er is een recordaantal werklozen en het ooit zo geroemde sociale zekerheidsstelsel is in verval waardoor voedselbanken het drukker hebben dan ooit), maar in een kleine en dus fragiele eilandeconomie als die van Aruba zijn de gevolgen rampzalig.
Het bewijs ligt naast de deur: op 10-10-’10 maakte Curaçao dankzij de miljarden schuldsanering uit Den Haag in financieel gezonde staat een frisse start. Het nieuwe land moest in ruil daarvoor wel de zeggenschap over de financiën via tussenkomst van het College financieel toezicht (Cft) uit handen geven aan het Koninkrijk (lees: Nederland) met als richtsnoer: vanaf nu alleen sluitende begrotingen.
Vier jaar later kan de balans worden opgemaakt: Het toezicht van de Cft-experts heeft niet kunnen voorkomen dat er de afgelopen jaren toch veel meer geld door de overheid is uitgegeven dan er binnen kwam. Er zijn nog jaren van begrotingsoverschotten nodig om het heilig verklaarde evenwicht te herstellen. Intussen loopt de Curaçaose staatsschuld met de ene na de andere door Nederland gegarandeerde(!) lening in hoog tempo op.
De betrokkenheid van het College trekt diepe sporen. Met de aanwijzing op zak hebben de Cft-boekhouders de kabinetten Betrian, Hodge en nu Asjes gedwongen tot maatregelen (o.a. hogere belastingen!) die weinig goeds hebben gebracht: de economie zit dieper in het slop dan ooit, bedrijven gaan over de kop en degenen die het nog wel redden investeren nauwelijks, de werkloosheid groeit en de armoede neemt toe. Curaçao is in een negatieve spiraal geduwd. Een goede parameter daarvoor is de hand over hand toenemende criminaliteit waarvan de wildwesttaferelen dinsdagavond bij vliegveld Hato het voorlopige dieptepunt zijn.
Het is natuurlijk niet fair om het Cft van alles de schuld te geven, maar dat het College meer kwaad dan goed doet, ondervinden ook de inwoners van Bonaire letterlijk aan den lijve. Ook daar is sprake van een groeiende (honger)armoede sinds het Cft het eiland ‘helpt’ de zaak financieel ‘op orde te brengen’. Het is dus volstrekt logisch dat het kabinet Eman zich met hand en tand verzet tegen de wens van Plasterk om het Cft op Aruba los te laten.
De Arubaanse regering staat niet alleen: In Nederland spreken staatsrechtgeleerden, economen en tal van prominenten uit politiek en bedrijfsleven eensgezind hun verbazing uit over het optreden van Rutte en Plasterk. Zelfs de als altijd cynische media beginnen, nu zij zich meer in de kwestie verdiepen, te erkennen dat Aruba 'een punt heeft’.
Onbegrip is er ook voor de timing om Eman c.s. onder curatele te plaatsen, juist nu zij op eigen gezag het mes stevig in de overheidsuitgaven hebben gezet. De maatregelen zijn toch bepaald niet misselijk: van enkele honderden ambtenaren is het contract niet verlengd, subsidies worden gekort en de pensioenleeftijd met vijf jaar opgetrokken, om maar een paar voorbeelden te noemen.
De overheid geeft dit jaar zo'n 7 procent minder uit dan in 2013 en het begrotingstekort wordt in één klap gehalveerd. Doordat de ministers zich er aan hebben verbonden dat hun budgetten tot aan het einde van deze regeerperiode worden bevroren, slinkt het begrotingstekort naar tussen de 1 en 2 procent in 2017, dus ruim onder de internationale norm en ook verdergaand dan het deficit wat Nederland zichzelf toestaat.
Kennelijk gaat het Rutte en Plasterk allemaal toch niet snel en ver genoeg. Als de spreekwoordelijke olifant stampen zij door de Arubaanse porseleinkast, afbrekend wat de afgelopen jaren door de Arubanen op eigen kracht - zonder ook maar een cent van de 'Nederlandse belastingbetaler’ - is opgebouwd.
De christendemocraat Mike Eman wil van Aruba een vijfsterrensamenleving maken. Niet alleen vijfsterrenhotels voor de toeristen, maar ook vijfsterrenwoonwijken, vijfsterrenonderwijs, vijfsterrengezondheidszorg, etc. voor zijn eigen bevolking. Hij zegt hardop dat het levensgeluk zich niet laat afmeten aan de dikte van de rapporten van kille rekenmeesters. Met zijn ambitie economische welvaart om te zetten in welzijn en dat bovendien eerlijk te verdelen, staat zijn politieke visie haaks op die van zijn Nederlandse rechts-liberale ambtgenoot Mark Rutte.
Het conflict dat zich nu tussen beide premiers afspeelt heeft de trekjes van een prestigestrijd waarbij de één wil laten zien dat hij de baas is in het Koninkrijk en de ander baas in eigen huis wil blijven. Mensen die met Rutte hebben samengewerkt, herkennen in het optreden van Plasterk de (‘manipulatieve’) hand van de premier: ongedurig en drammerig met als adagium: ,,Als u het niet met mij eens bent, help ik u graag naar de uitgang van het Koninkrijk.”