Door Prof. dr. F.B.M. Kunneman
De afgelopen weken was Nederland in de ban van zijn eigen #MeToo schandaal. Het televisieprogramma ‘BOOS’ zond verklaringen uit van vele vrouwen die sinds meer dan tien jaar het slachtoffer zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de mega televisieshow ‘The Voice of Holland’ van John de Mol.
Deelnemers aan dit programma worden uitgedaagd tot een carrière in de showbusiness. De mannen in kwestie, Jeroen Rietbergen, Ali B. en Marco Borsato hebben elk een vooraanstaande leidende positie in dit programma (gehad). Zij zouden jegens vrouwelijke medewerkers en kandidaten in de show jarenlang en stelselmatig seksueel getinte opmerkingen hebben gemaakt en seksuele suggesties hebben gedaan. Er zou sprake zijn geweest van ongewenste betastingen en zelfs van verkrachting.
Hoe onaangenaam en verschrikkelijk deze ongewenste ervaringen ook zijn voor de betrokken vrouwen, de losgebarsten discussie verdient veel meer en dieper aandacht dan het openbaar aan het kruis nagelen van de drie betrokken mannen.
Vrijwel elke vrouw heeft soortgelijke ervaringen op enig moment in haar leven. Dat geldt voor alle vrouwen op de hele wereld. De meesten zwijgen daarover uit schaamte, schuldgevoel of onmacht. Niet zelden wordt het incident door de betrokkene gezien als een van de weliswaar zeer onaangename maar ‘natuurlijke’ onvermijdelijkheden van het bestaan.
Tot nog toe blijkt het met name voor een meerderheid van het mannelijk deel van de mensheid heel moeilijk om in de discussie daarover niet te vervallen in ontkenningen, flauwe grappen, obligate betuigingen van deelneming en vooral het verschijnsel ‘dat gebeurt wel daar, maar niet hier’. Dit geldt niet alleen voor de showbusiness, een vanouds seksueel meer expliciete cultuur, maar ook in het ‘normale’ verenigingsleven en in het bedrijfsleven. Daarmee komen we op het terrein van de corporate governance. Wat moet het bestuur doen?
Zolang dit soort gebeurtenissen als incident worden gezien, zal er nooit iets veranderen. Het is de taak en verantwoordelijkheid van elk bestuur en elke raad van toezicht om dit hardnekkige en in het menselijk tekort gewortelde onrecht uit de eigen organisatie te verbannen. Het gaat letterlijk om veiligheid op de werkplek.
Seksueel overschrijdend gedrag heeft relatief weinig met seks te maken. Het heeft alles te maken met macht en met machtsuitoefening. Zo bezien is het in een organisatie als het ware de extreem overtreffende trap van pesten op de werkvloer.
In elke organisatie en elk bedrijf is sprake van macht en machtsuitoefening, of het nu gaat om een turnvereniging waarin jonge meisjes worden getraind of om een verzekeringsmaatschappij. Die machtsuitoefening moet worden gereguleerd.
De meeste grotere bedrijven proberen ongewenste vormen van gedrag zoals ook seksueel grensoverschrijdend gedrag, te voorkomen door middel van gedragscodes. De kwetsbare vrouwen wordt ook nog vaak een vertrouwenspersoon aangeboden bij wie zij hun ervaring, soms ook anoniem, kunnen melden. Uit empirisch onderzoek blijkt echter dat de effectiviteit van dit soort maatregelen zeer beperkt is. Er is veel meer nodig dan het instellen van een bepaalde regeling. Het is een illusie om als bestuur te denken dat het probleem met een code en met een vertrouwenspersoon opgelost is. Het gaat vaak om diep gewortelde processen, verankerd in de cultuur van de organisatie en zelfs de samenleving. Deze kunnen uitsluitend tot een verandering komen als er ook feitelijk en voortdurend aandacht aan wordt gegeven. Dat betekent dat seksueel grensoverschrijdend gedrag in elke organisatie, in alle geledingen regelmatig moet worden besproken. Mannen en vrouwen samen. Alleen dan is het mogelijk om gedragsveranderingen in de groep en bij individuen tot stand te brengen. Noodzakelijke voorwaarde voor verbetering is het algemene besef dat seksueel grensoverschrijdend gedrag niet een probleem is van en voor de vrouwen die er het slachtoffer van zijn, maar van ons allemaal. Ook bestuurders en commissarissen moeten er dus boos van worden.
Prof. dr. F.B.M. Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor VanEps Kunneman VanDoorne en hoogleraar Corporate Governance aan de UoC. Hij leidt het team dat adviseert over corporate governance. Hij schrijft en doceert al decennia over dit onderwerp.
