Vrijwel overal aanwezig in Caribisch deel Koninkrijk

Van een onzer verslaggevers
Willemstad - ,,Ondermijnende criminaliteit is vrijwel overal aanwezig in het Caribisch deel van het Koninkrijk, tot en met het hoogste politieke en bestuurlijke niveau.”

Zo leest het Antilliaans Dagblad in documenten met daarop het stempel ‘vertrouwelijk’. De stukken - alles bij elkaar 115 bladzijden - zijn namens staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66) vrijgegeven, met hier en daar zwartgemaakte delen, naar aanleiding van een beroep op de Nederlandse Wet Openbaarheid Bestuur door Dossier Koninkrijksrelaties. Ze hebben betrekking op de periode 2015 tot en met eind 2021.
,,De koers van de ondermijningsaanpak die het kabinet vanaf 2016 middels de projectfinanciering ‘Team Bestrijding Ondermijning’ (TBO) heeft ingezet, is hiertegen bewezen effectief”, vervolgt het betreffende document.

De inzet van het TBO heeft de afgelopen jaren criminele betrokkenheid van onder meer politici, ambtenaren, belangrijke overheids-nv’s, organisaties in de (semi-) collectieve sector en private ondernemingen aan het licht gebracht. Het gaat dan om onder meer corruptie, belastingfraude, witwassen, valsheid in geschrifte, oplichting of verduistering.

,,Deze verwevenheid tussen de boven- en onderwereld vormt een serieuze bedreiging voor het goed functioneren van de democratische rechtsstaat, met alle gevolgen van dien voor de samenleving op de (ei)landen en het investeringsklimaat en het aanzien van het Koninkrijk en daarmee Nederland in de wereld.”
Deze ondermijnende criminaliteit heeft door zijn internationale karakter ook vertakkingen met criminele organisaties in Europees Nederland. ,,Nederland wordt internationaal aangekeken op de situatie binnen het Koninkrijk. Misstanden in de Caribische delen van het Koninkrijk hebben dan ook aanzienlijk negatieve effecten voor Nederland en het Koninkrijk als geheel.”

De huidige aanpak is vooral op Sint Maarten gericht en maar deels op Curaçao, met wat ‘bijvangst’ in Caribisch Nederland (lees: Bonaire, Sint Eustatius en Saba). Hierdoor ontstaat een ‘waterbedeffect’. ,,Daarnaast is er in de huidige vorm vooral sprake van een strafrechtelijke aanpak, terwijl bestrijding van ondermijning een integrale aanpak vereist, die zich ook richt op bestuurlijke checks en balances en op het teweeg brengen van maatschappelijk verzet.”
Het TBO richt zich sinds 2016 op de aanpak van ondermijning in voornamelijk Sint Maarten en gedeeltelijk Curaçao. Met de Europees Nederlandse inzet in de Cariben voor de ondermijningsaanpak is jaarlijks de besteding van 12 miljoen euro gemoeid. Vanaf dit jaar, 2022, zal het TBO overigens opgaan in de ‘Duurzame Ondermijningsaanpak Cariben’, wat tevens het einde markeert van het TBO.

Nederland heeft, zo melden de documenten, ‘een rechtstreeks belang bij de effectieve aanpak van ondermijnende criminaliteit op de eilanden’. De versterking van de opsporingscapaciteit om de ondermijning in het Caribisch deel van het Koninkrijk te versterken kent grote voordelen en kansen voor de versterking van de ondermijningsaanpak in Nederland.

‘Bedreiging voor Koninkrijk als geheel’

Ondermijnende criminaliteit in de Cariben heeft een sterk grensoverschrijdend karakter en vormt een bedreiging voor het Koninkrijk als geheel. Dit Iaat bijvoorbeeld de zaak zien die ten grondslag lag aan de megaschikking met de ING Bank over witwassen. De eilanden worden gebruikt voor witwasconstructies, drugs- en goudsmokkel en ‘valuta swipen’.

,,Ook hier hebben we door het TBO de afgelopen jaren beter zicht op gekregen. De aanwezigheid van een sterk RST (Recherche Samenwerkingsteam) in het Caribisch deel van het Koninkrijk geeft ook de Nederlandse politie de unieke mogelijkheid om in samenwerking met het RST grensoverschrijdend interventies te plegen.”

Een effectieve aanpak van deze vormen van ondermijnende criminaliteit is belangrijk voor de eilanden zelf, maar voorkomt ook een spillover effect naar Caribisch en Europees Nederland (en vice versa doordat de Brabantse en Amsterdamse onderwereld een weg vindt naar onder andere Bonaire, waar Nederland rechtstreeks voor verantwoordelijk is).

In dat kader is er bijvoorbeeld voor de wederopbouw van Sint Maarten, na orkanen Irma en Maria, extra aandacht geweest voor signalen van corruptie en fraude, waarmee wordt beoogd barrières op te werpen voor misbruik van noodhulp- of ‘Wereldbankgelden’.

Het TBO is in 2016 opgericht, nadat in het Justitieel Vierpartijenoverleg (JVO) van juli 2015 twee rapporten ter sprake kwamen over integriteit van het bestuur op Sint Maarten. Het TBO bestaat uit een samenwerking tussen het recherchesamenwerkingsteam (RST), OM Caribisch gebied (OM) en het Gemeenschappelijk Hof van Justitie (Hof).

Jaarlijks is er 12 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de ondermijningsaanpak in de Cariben; waarmee het RST, OM en Hof capaciteit beschikbaar stellen voor de ondermijningsaanpak. In 2020 is al bekendgemaakt dat de tijdelijke aanpak omgezet wordt naar een structurele versterking van betrokken organisaties. Het TBO gaat over in de Duurzame Ondermijningsaanpak Cariben.

Met de afspraken in de Landspakketten zijn er extra middelen vrijgekomen voor uitbreiding van de ondermijningsaanpak op Curaçao en ook Aruba. Via een ingroeimodel zal er vanaf 2025 zo’n 13 miljoen euro extra beschikbaar zijn voor de ondermijningsaanpak, naast de reeds bestendigde 12 miljoen euro.
Deze structurele investering in de ondermijningsaanpak is nodig, zo stelde de voormalige staatssecretaris van Koninkrijksrelaties, omdat de doorlooptijd van ondermijningszaken lang is en zo’n acht jaar kan duren; en er nog steeds nieuwe zaken bijkomen. Binnen het totaal beschikbare budget is er één miljoen euro jaarlijks gereserveerd voor de bestuurlijke aanpak van ondermijning. Hiertoe is in het JVO van juli 2021 een werkgroep opgericht met de landen.

Bepalen wat en hoe er informatie gedeeld kan worden over de behaalde resultaten is een uitdaging, net als het wegen en meenemen van de positie en het belang van de landen. De signalen van PWC (PriceWaterhouseCoopers) en rapport-De Wit-Samson - destijds de reden voor het instellen van TBO - zijn in de praktijk bevestigd. ,,Corruptie vindt tot op het hoogste niveau plaats, dat moeten we ook benoemen. Het rendement van TBO is groot, circa vijfmaal de investering, daar mogen we trots op zijn, zo ook de landen.”

De Tweede Kamer in Den Haag stelt regelmatig vragen over de ondermijningsaanpak. Tijdens de begrotingsbehandeling vorig jaar werden door leden De Vries en Kuzu vragen gesteld over de ondermijningsaanpak, waaronder de aanpak van corruptie. Ook zijn voorafgaand daaraan schriftelijke vragen gesteld over de ondermijningsaanpak en de effecten ervan.

De zogeheten ‘resultatenbrief’ die OM Carib stuurde als antwoord op de uitvraag van BZK (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) bevat ‘verschillende gevoeligheden uit onderzoeken, die niet naar buiten gecommuniceerd mogen worden’ om de (strafrechtelijke) onderzoeken niet te schaden. ,,Deze kan dus niet openbaar worden gemaakt.”