Van onze correspondent
Den Haag - Bij de Staten van Aruba, Curaçao en Sint Maarten ligt een initiatiefvoorstel van VVD-Tweede Kamerlid André Bosman voor wijziging van het Statuut.
Daarin krijgen alle eilanden, net als Aruba dat nu heeft, de mogelijkheid om zelfstandig te besluiten uit het Koninkrijk te treden. Hiervoor is dan ook geen referendum meer nodig, tenzij een regering dat zelf wil.
Of en wanneer het voorstel op de agenda’s komt van de Staten en de Tweede Kamer is niet bekend. Het staat zover bekend niet op de agenda van het komende Interparlementair Koninkrijksoverleg (Ipko) dat in januari op Sint Maarten wordt gehouden. Het wordt sowieso een kwestie van lange adem met ook nog de (verplichte) ronde langs de adviesorganen van de regeringen.
Bosman roept al langer dat hij een wijziging van het Statuut wil, maar het kabinet heeft na de staatkundige wijzigingen in 2010 geen zin in weer een discussie over het Statuut. Hij heeft nu een ‘Initiatiefvoorstel van rijkswet tot wijziging van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden’ aan de parlementen voorgelegd, dat in handen is van het Antilliaans Dagblad.
In het voorstel staat dat de autonome landen ‘de in het Statuut neergelegde rechtsorde’ kunnen beëindigen. Nu kan alleen Aruba dat, een gevolg van de status aparte van 1986, waarover destijds werd afgesproken dat het een voorbode voor onafhankelijkheid was. Daarop is Aruba teruggekomen, maar de mogelijkheid om uit te treden wilde het land behouden. Daarvoor werd het Statuut in 1994 gewijzigd. De toenmalige Nederlandse Antillen (de overige vijf eilanden) hadden daaraan geen behoefte.
,,Deze anomalie trekt de verhoudingen binnen het Koninkrijk scheef”, aldus de Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel. Bovendien werd in 2011 op de Koninkrijksconferentie al afgesproken dat Curaçao en Sint Maarten ‘naast Aruba’ zouden worden opgenomen in artikelen 58, 59 en 60 ‘bij een volgende wijziging van het Statuut’. Daarop is later nooit meer teruggekomen.
Dit moet volgens het voorstel worden rechtgezet door ook Curaçao en Sint Maarten alsnog de mogelijkheid te geven uit het Statuut te stappen. Dat moet hun zo gemakkelijk mogelijk worden gemaakt, zonder de drempels van een referendum of een twee derde meerderheid in het parlement. Een gewone meerderheid volstaat.
Er zijn wel andere voorwaarden verbonden aan onafhankelijkheid. De Staten zullen een constitutie moeten aannemen met bepalingen over grondrechten, regering, rechtspraak en het bestuur. Voor de rest is het aan de landen zelf om nadere regels op te stellen, zoals dat er toch een referendum gehouden wordt.
Voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba ligt de zaak iets anders, omdat ze sinds 2010 onderdeel zijn van het land Nederland. Zij staan niet meer in het Statuut beschreven. ,,Dat is een omissie. Vanuit het perspectief van dekolonisatie blijft het een onvervreemdbaar recht van voormalige koloniën om zich uit te spreken over hun eigen toekomst.” De eilanden moeten dus weer in het Statuut terugkomen, omdat een uittreden anders ‘net zo onmogelijk zou worden als een onafhankelijk Texel’.
In het voorstel wordt artikel 54 van het Statuut weer ingevuld. Dit is vervallen toen de speciale regeling voor de BES-eilanden vorig jaar in artikel 132a van de Grondwet kwam, waarmee onder andere kan worden afgeweken van wetten en regels. Bosman wil daar nu in opnemen dat ‘bij wijziging van de Grondwet’ regels worden gesteld ‘voor het geval Bonaire, Sint Eustatius of Saba wensen geen deel uit te maken van het staatsbestel van Nederland’. De regering zal dat dus in gang moeten zetten. Ook artikel 132a van de Grondwet kan een extra ‘delegatiebepaling’ krijgen over de stappen naar onafhankelijkheid, aldus de initiatiefnemer.
Bosman beroept zich op de richtlijnen in artikel 73 van het handvest van de Verenigde Naties voor dekolonisatie. Aan de keuze voor de eigen toekomst moeten zo min mogelijk grenzen worden gesteld. Kortom, iedere voormalige kolonie moet dat zelf kunnen bepalen en dus moet dat buiten het Statuut blijven.
Om tot de gewenste wijzigingen te komen, zal een heel proces moeten worden doorlopen. Als een (ei)land uit het Koninkrijk wil stappen moeten afspraken worden gemaakt met de andere landen en moeten het Statuut en de Grondwet weer worden gewijzigd. Dit zal alsnog jaren in beslag nemen.
