Van onze correspondent
Den Haag - Gebrek aan visie en regie bij het Rijk zijn er de voornaamste oorzaak van dat de 'directe band' die Bonaire, Sint Eustatius en Saba vijf jaar geleden met Europees Nederland zijn aangegaan voor de bevolking op de meest cruciale onderdelen op een deceptie is uitgelopen.
De Evaluatiecommissie Caribisch Nederland velt in haar gisteren in Den Haag gepresenteerde (inclusief bijlagen ruim 800 pagina's tellend) eindverslag een snoeihard oordeel over wat er allemaal is misgegaan sinds de eilanden op 10 oktober 2010 bijzondere gemeenten werden.
Het rapport bevestigt wat veel eilandbewoners dagelijks ondervinden: de armoedeproblematiek is de afgelopen vijf jaar toegenomen. ,,De levensstandaard is gedaald sinds 2010. Niet alleen ouderen en alleenstaande moeders, maar ook mensen met een baan kunnen steeds moeilijker de eindjes aan elkaar knopen.”
Veelzeggend is dat commissievoorzitter Liesbeth Spies bij haar toelichting op de uitkomsten van het grondig aangepakte onderzoek pas na een kwartier toekwam aan zaken die wel zijn verbeterd (onderwijs en gezondheidszorg). Haar slotsom liegt er niet om: ,,Het project is nog niet definitief mislukt."
De commissie, waarvan ook oud-gezaghebber Glenn Thodé deel uitmaakte, moest zich van de opdrachtgevers - het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de drie Bestuurscolleges - beperken tot het trekken van conclusies.
Aanbevelingen waren niet gewenst, maar onbewust (?) maakte Spies meteen al bij het begin van haar toespraak glashelder wat Den Haag te doen staat om van de staatkundige hervorming alsnog een succes te maken, namelijk precies dat wat de evaluatiecommissie het afgelopen jaar heeft gedaan: ,,Luisteren naar de bevolking.”
Dat luisterend oor heeft niet alleen een lange waslijst opgeleverd van wat er allemaal niet deugt, de commissie heeft ook getracht de vinger te leggen op de oorzaken. Het falen is, zo benadrukt zij, niet op alle onderdelen direct toe te schrijven aan de transitie. Zo heeft ook de wereldwijde crisis een negatieve rol gespeeld. Die heeft Caribisch Nederland echter veel harder getroffen dan nodig was omdat een plan voor economische ontwikkeling ontbreekt.
De wellicht meest ontluisterende conclusie staat niet met zo veel woorden in het rapport. Veel van de gerapporteerde bevindingen kunnen de betrokken ministeries met dat van BZK voorop én de Tweede Kamer onmogelijk verrassen omdat daarover vaak genoeg vanuit de eilanden melding is gemaakt. Toch is er, zo blijkt uit het werk van de commissie, in al die jaren te weinig met die signalen gedaan.
Zo is er nog altijd sprake van de frequent verfoeide 'versnippering' door langs elkaar heen werkende ministeries en de tekortschietende kennis van rijksambtenaren over de specifieke omstandigheden op Bonaire, Statia en Saba. De commissie erkent dat het destijds een inschattingsfout is geweest de minister van BZK geen sterke coördinerende rol toe te bedelen. In dat opzicht was het een veeg teken dat juist minister Ronald Plasterk (PvdA) gisteren niet bij de presentatie aanwezig was.
Dat de 'balans niet positief' is, ligt overigens niet uitsluitend aan Den Haag. De commissie stelt vast dat ook de kwaliteit van de lokale bestuurders en het functioneren van de eilandsraden in hun controlerende taak te wensen overlaten. De lokale overheden zijn bovendien kwetsbaar door de beperkte capaciteit in kwantiteit en kwaliteit van de ambtelijke apparaten.
En dan zijn er ook nog verzachtende omstandigheden: het ging om een omvangrijke en ingewikkelde operatie die in een kort tijdsbestek moest worden uitgevoerd waarbij het onvermijdelijk was dat niet alle effecten waren te voorzien. Wat daarbij niet heeft geholpen was dat de verwachtingen - achteraf bezien - te hooggespannen waren.
Hoe hard het oordeel van de commissie ook is: dat de teleurstelling vooralsnog overheerst, ligt volgens haar niet aan een tekort aan geld, tijd en energie die door alle betrokkenen in de transitie is gestoken. Spies eindigde zelfs nog behoorlijk optimistisch: ,,Het is te vroeg voor een definitief oordeel. Daarvoor is vijf jaar te kort. Wij spreken de wens uit dat de resultaten van de evaluatie de basis vormen voor een impuls om de oorspronkelijke doelstellingen van de staatkundige verandering in de komende jaren dichterbij te brengen."
Dat vereist, aldus de commissievoorzitter, ‘dat Bonaire, Sint Eustatius, Saba en Europees Nederland in dialoog met de burgers gezamenlijk concrete maatregelen treffen die in het belang zijn van de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba’.
Het is nu aan de Bestuurscolleges en het ministerie van BZK om de komende maanden te proberen de conclusies van de commissie om te zetten in een actieplan dat van de transitie alsnog het beoogde succes moet maken.