Het Antilliaans Dagblad publiceerde 16 oktober de redactionele analyse ‘The LAft story continues’. Het stuk eindigde met ‘Wordt vervolgd’. Hieronder de volgende episode:
Op 22 november 2018 kondigde de Arubaanse premier Evelyn Wever-Croes (MEP) triomfantelijk een protocol met Nederland te hebben gesloten over de verlenging van het financieel toezicht op Aruba. Dit nadat tijdens de verkiezingscampagne de Nederlandse inmenging nog werd gedemoniseerd en de bevolking beloofd dat de bestaande toezichtstructuur zou worden ontmanteld. Nog vers in het geheugen staat dat de Arubaanse bewindsvrouwen - naast de premier was dat haar partijgenoot Xiomara Ruiz-Maduro van Financiën - als eerste het protocol mochten ondertekenen, pas later gevolgd door de Nederlandse bewindslieden. Ladies first?
In het protocol van 2018 zijn naast de verlenging van het financieel toezicht door een aanpassing van de Landsverordening Aruba tijdelijk financieel toezicht (LAft) uit 2015, ook nieuwe strikte begrotingsregels vastgelegd om de duurzaamheid van de openbare financiën te bestendigen. Bovendien moest een aantal op gang gebrachte cycli worden voortgezet, zoals de goedkeuring van de jaarrekeningen, de vaststelling van de collectieve sector en periodieke rapportages, teneinde de transparantie te garanderen.
Een jaar na dato en na twee jaar regeren kan worden gesteld dat Wever-Croes de Nederlandse regering aardig zoet wist te houden met talloze brieven, in bladgoud gewikkelde intenties, hartstochtelijke toezeggingen en schone beloftes die uiteindelijk niet zijn nagekomen. Hooguit zijn er stapjes gemaakt. Op zich verdienen de premier en haar sidekick van Financiën veel (diplomatieke en juridische) lof. Het is ze gelukt om de regering-Rutte en het College Aruba financieel toezicht (CAft) een jaar lang om de tuin te leiden. Premier Wever-Croes is aan de vooravond van de vergadering van de Rijksministerraad (RMR) op vrijdag 22 november - precies één jaar na ondertekening van het protocol in 2018 - ervan overtuigd dat haar modus operandi wederom succesvol zal zijn. Eigenlijk bijna knap om degene aan de andere kant van ‘de grote plas’, met wie je het protocol hebt gesloten, zó lang en met succes aan het lijntje te houden.
Het begon al bij het aantreden in november 2017 van de MEP/POR/RED-coalitie; het financiële plaatje werd zo slecht mogelijke geschetst, met in de begrotingswijziging 2017 extra onnodige uitgaven en administratieve verschuivingen in transacties om het vorige kabinet-Eman (AVP) zo veel mogelijk zwart te maken. Onder toeziend oog van de dan nog kersverse staatssecretaris van Koninkrijksrelaties en het CAft heeft het kabinet het tekort wederom naar -3 procent bbp (bruto binnenlands product) gebracht en hiermee een bruidsschat van 300 miljoen florin meegekregen.
‘If you want something said, ask a man; if you want something done, ask a woman’, was het motto van de vrouwen aan het hoofd van het kabinet en ’s lands financiën. Om hun ‘daadkracht’ te tonen is een tijdelijke crisisheffing ingevoerd en werd een fiscale hervorming aangekondigd. De Arubaanse private sector was in eerste instantie positief, maar al snel bleek de hervorming een vermomming voor lastenverzwaring voor het bedrijfsleven en een greep in de beurs van de burger. Het tekort bleef echter en de staatschuld werd alsmaar hoger.
De CAft-adviezen van afgelopen jaar en het advies aan de Rijksministerraad tot het geven van een aanwijzing baseren zich in wezen op de volgende punten: onderbouwing van de belastinghervorming; terugdringen personeelskosten en het al dan niet samenvoegen van de personeelskosten van het begrotingsfonds Sociaal Crisisplan; inzicht in de meerjarenbegroting; en aanpassing van de LAft - maar dan zoals afgesproken. Ondertussen heeft de regering in Oranjestad aan de eis toegegeven om alle personeelskosten onder de begroting te brengen, inclusief die van het Sociaal Crisisplan. De cliffhanger in deze saga is echter het feit dat de afspraken nog steeds niet wettelijk zijn vastgelegd. Zich baseren op de bestaande LAft - die maar voorziet in begrotingsnormen tot en met 2018 - en een virtuele sprong maken naar het protocol die de begrotingsnormen voor 2019 en verder zou regelen, is niet voldoende. En Wever-Croes is daar zélf debet aan. Zij presenteerde eerder dit jaar een LAft aan de Staten en stelde die open en bloot voor amendementen van de Statenleden. De aangebrachte wijzigingen door haar ‘eigen’ MEP-fractie werden niet door de regering ‘ontmoedigd’, zoals dat heet, wetende dat deze lijnrecht tegen de in november 2018 gemaakte afspraken waren. Den Haag is echter niet gevallen voor ‘het primaat van het dualisme’.
Op dit moment heeft Aruba de jure géén financieel toezicht. Althans wel een de facto toezichtsorgaan, maar geen formele normen om aan te toetsen. De Arubaanse regering vertrouwt erop dat een eventuele RMR-aanwijzing morgen geen wettelijke grondslag heeft. Formeel heeft ze gelijk, maar het bevestigt wel het feit dat het kabinet het toezichtsorgaan CAft en het eindstation Rijksministerraad willens en wetens heeft uitgeschakeld of laten uitschakelen.
Als iemand de briefwisseling tussen de Arubaanse organen aan het CAft goed leest, alsmede de brieven van de afgelopen maanden van staatssecretaris/minister Raymond Knops (CDA) aan de Rijksministerraad, kan hij niet tot een andere conclusie komen dan dat premier Wever-Croes steeds met een waslijst aan excuses, beste voornemens en toekomstplannen aan de adviezen van het CAft wist te ontkomen. Hetzelfde typeert de communicatie over ‘Koninkrijksrelaties’: na elke brief of elk overleg geeft de Arubaanse bewindsvrouw haar eigen voorstelling van zaken van hetgeen is besproken of afgesproken. Uiteraard bedoeld voor lokale consumptie, maar in een wereld van online en sociale media is alles overal onmiddellijk bekend. Tot (meer dan) twee keer toe moest Knops de Arubaanse regeringsleider vriendelijk verzoeken om zich bij de feiten te houden.
Precies halverwege haar regeertermijn en één jaar na het ondertekenen van het protocol heeft Wever-Croes het bij beloftes, plannen en plaatjes gehouden. Geen concrete nakoming van de afspraken, doelstellingen noch verantwoording. Ondertussen rekent de coalitie sinds vorige week op slechts een kleine meerderheid, wat misschien in de Nederlandse context onopgemerkt zou zijn gegaan, maar in de eilandelijke politieke realiteit kan de stekker er op elk moment uit worden getrokken. Er staan bovendien ook nog enkele controversiële onderwerpen op de politieke agenda.
Voordat ze dinsdagavond op het vliegtuig stapte, richtte de premier zich nog eens tot de bevolking. Zoals afgelopen twee jaar het geval was, verwijst ze opnieuw naar het voormalige kabinet van Mike Eman. Bij voorbaat wrijft ze een eventuele aanwijzing van de RMR de vorige regeerders aan. Een aanwijzing aan het adres van haar regering is volgens Wever-Croes te wijten aan gebrek aan vertrouwen in het voormalige (!) kabinet. In dezelfde toespraak in de VIP-zaal van Reina Beatrix Luchthaven waarschuwde ze de Nederlandse regering dat ze alles op alles gaat zetten om de aanwijzing te voorkomen. Het recept lijkt beproefd. Om dit te voorkomen zal ze misschien allerlei (nieuwe) toezeggingen en beloftes aangaan, die haar coalitiepartners en de MEP-fractie buiten hun medeweten om gaan compromitteren. Wat ze zal afspreken zullen veel Arubanen maar uit haar mond moeten geloven, totdat de minister van Koninkrijksrelaties er ook het zijne over zegt. En zo blijft Wever-Croes laveren tussen haar coalitiepartners en actoren tegen elkaar uitspelen.
Mochten haar charmes op Knops na een jaar zijn uitgewerkt en Aruba tóch een aanwijzing krijgt, zal zij - aldus haar eigen verklaring - het Buitenhof oversteken en meteen beroep aantekenen bij de Raad van State. De premier heeft al aangekondigd dat ze elke aanwijzing naast zich neer zal leggen. Op Aruba draait de PR-machine tegen een aanwijzing en tegen Nederland al op volle toeren. De spindoctors zijn zover gegaan om de verlaging van de staatschuld van 90 procent naar 75 procent van het bbp aan het financieel beleid van het kabinet-Wever-Croes toe te schrijven, terwijl alom bekend is dat het bbp onlangs is herijkt door de publicatie van de nationale rekeningen.
De beslissing is morgen aan de RMR. Dat is geen eenvoudige. Want er is zeker sprake van het niet nakomen van afspraken, maar tegelijkertijd laten de kale cijfers een broos begin zien van stappen in de goede richting. Den Haag begrijpt ook wel dat, ondanks het chagrijn op het Binnenhof, een kabinetscrisis in Oranjestad en nieuwe verkiezingen dit kan dwarsbomen - het vertrek van MEP-parlementariër Daphne Lejuez is wat dat betreft een waarschuwing. De bereidheid van Nederlandse zijde om hier rekening mee te houden is echter vermoedelijk net zo broos; daarom moeten verdere provocaties uitblijven. In plaats van een aanwijzing of zelfs een Koninklijk Besluit (KB) lijkt er dan kans op een ‘hangende aanwijzing’; het voordeel van de twijfel, maar wel als het zwaard van Damocles. Wordt vervolgd…