Minister Plasterk (PvdA) van Koninkrijksrelaties is vandaag op Bonaire om het Koninklijk paar te vergezellen bij de viering van Dia Rincon en morgen bij Sail Aruba met een speciale uitvoering van de musical Soldaat van Oranje. Dat klinkt als een vrolijk uitje. Maar de bewindsman heeft nog een andere missie: de regering van Aruba zo ver krijgen dat het zich vrijwillig onderwerpt aan het College financieel toezicht (Cft). Dat zal niet meevallen. Beide partijen onderhandelen er al maanden over. Zonder resultaat, gegeven het feit dat er een Algemene Maatregel van Rijksbestuur (AMvRB) klaar ligt om het kabinet Eman tot medewerking te dwingen. Het goede nieuws is dat de kemphanen het over veel wél eens zijn: dat de staatsschuld omlaag moet, dat er vanaf 2018 sprake moet zijn van ten minste begrotingsevenwicht maar liever nog een overschot en dat er onafhankelijk begrotingstoezicht moet komen.
Nederland wil dat het Cft het voor het zeggen krijgt, zoals het college in feite ook op Curaçao en Sint Maarten over de overheidsfinanciën een beslissende adviesstem heeft. Eén van de argumenten die Plasterk aanvoert, is dat Aruba het enige land in het Koninkrijk is dat niet onder financieel toezicht staat. Hij vergeet erbij te zeggen dat Curaçao en Sint Maarten hun autonomie op dit punt hebben prijsgegeven in ruil voor zo’n 4 miljard gulden schuldsanering. Aruba wordt dat niet aangeboden. Het land vraagt daar overigens ook niet om; eerder wel om het omzetten van de schuld tegen een lage rente. En het toezicht van de Europese Unie (EU) op Nederland? Dat is allesbehalve absoluut, zo blijkt uit het rijtje landen dat zich aan de normen (maximaal 3 procent begrotingstekort) onttrekt. Bovendien heeft ‘Brussel’ niet het laatste woord. Dat is en blijft aan de Tweede Kamer.
De rol van het Cft op Aruba die Plasterk voor ogen staat, betekent een inperking van het budgetrecht van de gekozen volksvertegenwoordiging. Het college - althans het advies dat zij uitbrengt - wordt immers de macht toebedeeld om de Staten, nadat deze met de begroting heeft ingestemd, te ‘overrulen’. De Staten van Curaçao en Sint Maarten hebben dat in ruil voor de miljarden geaccepteerd, onderwijl wordt de Rijkswet overigens grondig geëvalueerd, maar kan het ene land (Nederland) dat binnen de rechtsstatelijkheid van het Koninkrijk wel dwingend aan een ander land (Aruba) opleggen? Als het de Kamer overkwam, zou de wereld te klein zijn.
Los van het juridische aspect is het de vraag of het niet op een andere, meer elegante manier kan. Aruba wilde aanvankelijk een eigen begrotingskamer inrichten. In de gesprekken met Nederland is veel water bij de wijn gedaan: het begrotingstoezicht wordt bij de onafhankelijke Raad van Advies (RvA) ondergebracht, waarbij deze maximaal gebruik kan maken van de expertise van het Cft. In dit scenario wordt het parlement niet het fundamentele recht ontnomen een eigen afweging te maken, zij het dat de drempel hoog is om dergelijke adviezen van de RvA te negeren. Daarvoor is namelijk een twee derde meerderheid vereist.
Mogelijk of wellicht omdat in het verleden - ten aanzien van de begroting van 2014 nog - weinig of niets is gedaan met het deskundig oordeel van de RvA, heeft Plasterk ook in dit model geen vertrouwen, gegeven zijn dreigement van een AMvRB. Het ziet er dan ook niet naar uit dat hij van zins is bij de komende gesprekken met premier Mike Eman (AVP) en ‘vakminister’ Angel Bermudez van Financiën ook maar een duimbreed toe te geven.
Toch lijkt hij huiverig om het aan te laten komen op het daadwerkelijk afkondigen van een dwangmaatregel. Het Statuut verplicht hem - anders dan bij de eerdere niet minder omstreden aanwijzing aan de gouverneur - daarover een oordeel te vragen van de Raad van State (RvS). Die, zo is bekend, heeft het niet op gelegenheidsingrijpen waarbij het parlement het nakijken heeft. Bovendien maakt de RvS zich blijkens het onlangs gepubliceerde jaarverslag grote zorgen over de oplopende spanning tussen Den Haag en de andere landen.
Plasterk realiseert zich ongetwijfeld dat de RvS hem niet zonder meer in het gelijk zal stellen. De vraag is of hij nog een konijn uit de hoed kan toveren om dit weekend alsnog een akkoord te sluiten met Eman en de zijnen en zo een gang naar de RvS te ontlopen. Een sanering van de schulden zal hij niet aanbieden, want die is in het kille politieke klimaat in Den Haag jegens het Caribisch deel van het Koninkrijk niet te verkopen. Bovendien vraagt Aruba dat helemaal niet.
Het enige wat de bewindsman mogelijk in de strijd kan werpen, is om de huidige Arubaanse staatsschuld te herfinancieren tegen een veel lagere rente. Op dit moment betaalt Aruba 6 tot 7 procent rente op de internationale kapitaalmarkt. Wordt er via Nederland geleend, dan zakt dat percentage onder de 2 procent. Dat levert op jaarbasis een rentevoordeel van circa 150 miljoen florin op. Genoeg om het begrotingstekort aanzienlijk te verminderen. Voor Nederland is het een relatief risicoloze operatie waaraan bovendien geen kosten verbonden zijn. Je zou je nog kunnen voorstellen dat er wel strikte voorwaarden aan worden verbonden, bijvoorbeeld dat het rentevoordeel uitsluitend en volledig moet worden gebruikt om de staatsschuld te verlagen.
Plasterk vindt dat Aruba pas voor een dergelijk regeling in aanmerking komt als het op eigen kracht begrotingsevenwicht heeft bereikt. Daar zit iets kroms in: als hij dat echt zo graag wil, waarom stelt de minister dat moment dan onnodig uit? Of wil hij - letterlijk - koste wat kost financieel toezicht Cft-stijl? Door die ‘koste wat kost’-discussie, waar zowel Plasterk als Aruba zich schuldig aan maken, gaat het meer en te veel over de vorm en de wijze waarop, dan waar het om zou móeten gaan: het wegnemen van de kwaal. Hoe met de nodige garanties te voorkomen dat de Arubaanse overheid meer uitgeeft - meer consumeert - dan het heeft. Om toekomstige generaties Arubanen niet al bij hun geboorte op te zadelen met een onnodig duur overheidsapparaat en torenhoge schulden; want uiteindelijk komt de rekening toch bij de belastingbetalende burger. Koste wat kost.