ANALYSE
Op Sint Maarten is gouverneur Eugene Holiday naarstig op zoek naar een uitweg uit de al drie weken durende patstelling die is ontstaan na de motie van wantrouwen van de Staten tegen de regering en het daaropvolgende besluit van diezelfde regering om de Staten te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven.
De keuze om drie rechters advies te vragen lijkt verstandig - want wie zal de wijsheid van de zittende magistratuur in twijfel durven trekken? Maar het advies dat Holiday heeft gevraagd, zal niet meer gewicht hebben dan dat van de mening van een aantal willekeurige - zij het in dit geval erudiete - burgers. Als er al rechters te vinden zijn die zich voor deze klus lenen - ijdelheid komt tenslotte in alle beroepsgroepen voor - kunnen zij hun advies nimmer uit hoofde van hun functie uitbrengen. Dat is namelijk niet de taak, noch de bevoegdheid van de rechterlijke macht. Zoals de politiek zich verre dient te houden van de rechtspraak, moeten rechters de politieke arena mijden; het principe van de trias politica. Zij kunnen zich dus uitsluitend op persoonlijke titel in de strijd mengen. Hun advies kan derhalve niet de status hebben van een uitspraak. Voorspelbaar is dat de verliezende partij en haar achterban het advies van ongezouten kritiek zullen voorzien. Op voorhand staat daarmee vast dat zij hun gezag als onafhankelijke spreker van het recht op het spel zetten en dat moet niemand willen.
De vraag is waarom de terecht alom gerespecteerde Holiday op het idee is gekomen (of - een waarschijnlijker scenario - gebracht) uitgerekend rechters de kastanjes uit het door hem zelf gestookte vuur te laten halen. Het betreft hier een puur staatsrechtelijke kwestie waarvoor rechters, hoe intelligent ook, niet hebben doorgeleerd. Als je als gouverneur per se onafhankelijke deskundigen wil consulteren, zou je eerder denken aan gerenommeerde staatsrechtgeleerden, voormalige leden van de Raad van State van het Koninkrijk of oud-premiers. Van die laatste zouden we er zomaar drie kunnen noemen die er geknipt voor zijn: Don Martina, Maria Liberia-Peters en Etienne Ys.
Op de keper beschouwd doet dit echter allemaal niet ter zake. Het is Holiday die hoogstpersoonlijk debet is aan het ontstaan van het gênante pandemonium. Als hij zich meteen bij het uitbreken van de kabinetscrisis aan zijn eigen reglement en de Staatsregeling had gehouden, was er staatsrechtelijk geen vuiltje aan de lucht geweest. Een gouverneur heeft ten aanzien van de aan hem voorgelegde landsbesluiten slechts twee opties: tekenen of bij de Rijksministerraad voordragen voor vernietiging. Hij heeft beide nagelaten en volhardt daar al weken in. Een opmerkelijke vorm van ambtsverzuim die hij nu denkt te maskeren door de hete aardappel op het bordje te leggen van een commissie van wijze burgers. Maar al wint hij adviezen in van tien rechters of om het even welke andere particulieren tot hij een ons weegt, de Staatsregeling - de grondwet van Sint Maarten dus - laat er geen misverstand over bestaan dat niet de gouverneur, maar het kabinet verantwoordelijk is en blijft. Holiday zal er niet aan kunnen ontsnappen om uiteindelijk en bij voorkeur zo snel mogelijk binnen de hem toebedeelde bevoegdheden een eigenstandig besluit te nemen, in welke richting dat ook uitvalt.
Het motief dat hij aanvoert om dat vooralsnog niet te doen, is weinig geloofwaardig. Hij zegt zich niet te willen mengen in een politieke kwestie. Als dat de regel zou zijn, wordt er nooit meer een landsbesluit bekrachtigd want die komen per definitie tot stand na een honderd procent politieke afweging. Bovendien wordt Holiday helemaal niet gevraagd een standpunt in te nemen. Als hoofd van de regering heeft hij simpelweg - net als koning Willem-Alexander bij Koninklijke Besluiten - te tekenen bij het kruisje. De enige rechtvaardiging om dat te weigeren, is dat het een besluit betreft dat strijdig is met het belang van het Koninkrijk. Als iets dat nu juist niet is, is dat wel het hoogste democratisch goed als het houden van verkiezingen. De uitslag daarvan kan worden beschouwd als een ‘bindend advies’ voor de samenstelling van een nieuwe volksvertegenwoordiging en een daaruit te formeren regering. Een ultieme kans voor de Sint Maartense kiezer om af te rekenen met politici die het uitsluitend om het eigen belang te doen is.
Opmerkelijk is overigens het stilzwijgen van de Koninkrijksregering. Minister Ronald Plasterk (PvdA) van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft weliswaar in een brief aan de Tweede Kamer afstand genomen van de handelwijze van Holiday, het optreden van de nieuwe meerderheid in de Staten als ‘onverkwikkelijk’ veroordeeld en benadrukt dat het kabinet-Gumbs in zijn recht staat nieuwe verkiezingen uit te schrijven, door niet in actie te komen neemt de schade aan het instituut gouverneur alleen maar toe. En dit is niet de eerste aanslag op het aanzien van de afgezant van de Koning. In 2010 liet toenmalig CDA-minister Piet Hein Donner gouverneur Frits Goedgedrag keihard vallen waardoor het kon gebeuren dat Curaçao werd opgezadeld met het niet-gescreende kabinet-Schotte en een rampzalige start als land beleefde. Vorig jaar liet gouverneur Fredis Refunjol van Aruba zich door een omstreden aanwijzing van de Rijksministerraad verleiden buiten zijn bevoegdheden te treden, zo hebben we inmiddels aan de hand van het oordeel van de Raad van State kunnen vaststellen. En dan nu Holiday, die staatsrechtelijk aan het dwalen is geslagen zonder dat Den Haag een helpende hand toesteekt. Nederland laadt daarmee de verdenking op zich in te grijpen als dat (nog) niet nodig is en dat na te laten als het noodzakelijk is.