Londense bankiers leven in een amoreel universum, aldus de cultureel antropoloog Joris Luyendijk. Hij leefde drie jaar tussen en met bankiers in Londen. Hij interviewde velen van hen en bundelde die interviews in een boek. Hij probeerde te doorgronden hoe deze bankiers zelf denken over hun gigantische bonussen. Vragen zij zich ook af of deze bonussen in tijden van crisis wel gerechtvaardigd zijn? Nee dus, niet echt. Eén ding werd hem duidelijk: er is niet één moraal. Wat in de ene cultuur of (deel van de) samenleving als juist en nastrevenswaardig gedrag wordt beschouwd, is in de andere cultuur schijnbaar verwerpelijk. Dat geldt niet alleen in het bankwezen, maar voor het hele bedrijfsleven.
Vroeger kenden we heren van stand, om met Bommel te spreken. Nu hebben we, zeker in Amerika en in Europa, snelle jongens in een strak pak. Vroeger was een bedrijf ‘solide’, net als zijn Directie en Raad van Commissarissen. Nu vallen de grootste bedrijven omver, niet zelden door mismanagement, hebzucht en door gebrekkig toezicht. En het is allemaal openbaar en zichtbaar. We worden er cynisch van en verbazen ons er niet eens meer over. Is dat goed of slecht? Tijden veranderen. In de Nederlandse taal ‘verdien’ je geld. In het Engels spreek je van: ‘to earn’ of van: ‘to deserve’. Dat is een belangrijk verschil. Ook in de Nederlandse politiek heeft men zich erover verbaasd dat de directie van een bank, die met miljarden staatssteun voor een faillissement was behoed, miljoenen aan ‘bonus’ kreeg. In de politiek zelf ligt het echter niet anders. Het gedrag van mensen die zich op strafbare wijze verrijken en daarbij zelfs misbruik maken van hun openbare ambt, wordt afgekeurd, maar ook door velen vergoelijkt en goedgepraat. Dat zien we nu ook in onze Curaçaose samenleving.
Ik vind het fascinerend dat bedrijven zich in toenemende mate zorgen maken om hun reputatierisico, maar dat dit niet altijd samengaat met een in het bedrijf ingewortelde integriteit. Het sociaal wenselijk gedrag ('duurzame bedrijfsvoering', 'social responsibility'), wordt soms meer ingegeven door marketingoverwegingen dan door respect voor menselijke waarden en door bezorgdheid om de toekomst van onze planeet. Google doet 'groen', maar denkt daarbij vooral aan de groene kleur van de dollar. In de financiële sector en andere delen van het bedrijfsleven is de bonus voor de directie nog heilig. 'Als ik mijn target maar haal, dan is het goed'. Hoe die targets worden gehaald is minder belangrijk. Erst kommt das Fressen, dann komt die moral, aldus Bertold Brecht. Een integere bedrijfsvoering is kennelijk geen doel op zichzelf.
Toch is het volgens mij van cruciaal belang om je bedrijfsbreed of instellingsbreed met regelmaat af te vragen of de moraal die je uitdraagt, correspondeert met de bedrijfscultuur. Daarvoor moet je softe vragen stellen en daar houden stoere bestuurders vaak niet van. Vragen zoals 'Waar staan we eigenlijk voor? Wat vinden we deep down in ons hart van onze bedrijfsvoering? Is die werkelijk integer?' Succes op de korte termijn zegt daar niet veel over. Stabiliteit op de lange termijn wel.