Door Thomas Aardenburg

De door het Hof benoemde onderzoeker Willems heeft zijn eindrapport uitgebracht over het beleid en de gang van zaken bij Aqualectra, Refineria di Kòrsou (RdK) en Curoil. De conclusies liegen er niet om. De onderzoeker zelf spreekt van ‘een somber beeld’. Veel van de in de media geciteerde bevindingen van de onderzoeker zijn meer dan dat en geven een onthutsende uiteenzetting van hoe er met het algemeen belang is omgesprongen.
Toezichthouders die ‘ook maar een begin van bekwaamheid hebben getoond leiding te kunnen geven’ en die corporate governance-regels volledig aan hun laars lapten, waarbij miljoenen werden gespendeerd zonder dat daarop enige controle mogelijk was, zijn maar enkele van de omstandigheden die volgens de onderzoeker hebben geleid tot buitenproportionele verliezen waar uiteindelijk de burger de rekening voor krijgt gepresenteerd. Het is inderdaad niet om vrolijk van te worden. De vraag rijst dan ook wat wij met de uitkomsten van dit onderzoek aan moeten.

Rechterlijk oordeel
Toegegeven, het is niet de onderzoeker maar de rechter die uiteindelijk vaststelt of er sprake is geweest van wanbeleid. De bij de enquêteprocedure betrokken partijen, het Openbaar Ministerie (OM), de rechtspersonen in kwestie, Fundashon Akshon Sivil (FAS), maar ook de onderzoeker zelf kunnen het Hof in dit geval om een oordeel vragen of hier sprake is geweest van wanbeleid.
Indien het Hof wordt verzocht om vast te stellen dat sprake is geweest van wanbeleid, kan het Hof ook worden verzocht om te beoordelen wie er concreet verantwoordelijk zijn geweest voor het wanbeleid. De onderzoeker lijkt in dat verband zijn pijlen te richten op de toenmalige Raad van Commissarissen (RvC) van Aqualectra en Refineria di Kòrsou, meer in het bijzonder op de president-commissaris, die overigens in beide vennootschappen uit een en dezelfde persoon bestond.
Ook de politieke bemoeienis (lees: de aandeelhouder) ligt volgens de onderzoeker aan het mismanagement ten grondslag.

Verhaal en voorzieningen / Uitbesteding schadeclaim
Gesteld dat het Hof op basis van het rapport van Willems vaststelt dat sprake is geweest van wanbeleid en daarvoor de persoonlijk verantwoordelijken aanwijst, dan zou dat aanleiding kunnen zijn om in een separate schadevergoedingsprocedure verhaal te nemen. De bevoegdheid tot het instellen van een dergelijke vordering tot schadevergoeding zou ook kunnen worden overgedragen aan een daarvoor speciaal opgerichte rechtspersoon.
Het onderzoek lijkt niet direct aanleiding te geven tot strafrechtelijke aansprakelijkheid, maar naar verwachting zal het OM daar meer in detail naar (kunnen) kijken. Daarbij dient wel te worden bedacht dat strafrechtelijke aansprakelijkheid van de overheid op basis van bestaande rechtspraak zeer uitzonderlijk is.
De in het verleden genomen besluiten zouden kunnen worden teruggedraaid, maar of de daardoor geleden schade kan worden beperkt of teruggebracht is maar de vraag. De bewuste handelingen hebben zich immers al jaren geleden voorgedaan. De betrokken commissarissen ontslaan is niet aan de orde, want die zijn al (lang) niet meer in functie en de aandeelhouder het stemrecht ontnemen lijkt ook geen optie nu deze inmiddels van politieke kleur is gewisseld.

Administratiekantoor
Partijen zouden het Hof kunnen verzoeken om de bevoegdheden van de aandeelhouder over te dragen aan een onafhankelijk instituut door middel van een overdracht van de aandelen, waarbij er aparte bestuurders of commissarissen worden benoemd met doorslaggevende macht die het algemeen belang voorstaan. Ook biedt de wet de mogelijkheid van een gericht bevel aan de vennootschap of degenen die bij haar organisatie zijn betrokken. Dat bevel zou kunnen luiden: aandeelhouder bemoei je niet met het concrete bestuur en beleid van de vennootschappen die in overheidshanden zijn via aandelenbezit.
De voornoemde maatregelen kunnen in de enquêteprocedure alleen als een tijdelijke maatregel worden opgelegd, maar bieden geen structurele oplossing. Zij zouden wel een voorbode kunnen zijn tot vastlegging van die maatregelen in de statuten van overheidsvennootschappen waarbij de overheid haar zeggenschap overlaat aan een aparte deskundige instantie, zoals bijvoorbeeld een administratiekantoor. Het Land krijgt dan wel de vruchten die de aandelen opleveren.

Discussie
De discussie over politieke bemoeienis bij overheidsvennootschappen is eerder gevoerd en de verschillende manieren om dit tegen te gaan of daarvoor een oplossing te bieden, hebben in dat verband de revue gepasseerd. De uitkomsten van dit onderzoek blazen de discussie weer nieuw leven in. Privatisering, onderbrenging van vitale activiteiten bij een overheidsorgaan alsook de introductie van corporate governance-regels zijn geprobeerd en ingevoerd, maar hebben niet kunnen voorkomen dat het onheil dat in deze enquêteprocedure naar boven is gekomen, plaatsvond.
Het komt uiteindelijk aan op de wil en niet op de vorm. Het woord is nu aan de politiek en degenen die volgens de onderzoeker de rekening krijgen gepresenteerd: de kiezers. Zullen zij spreken of de kwestie met de Noordoostpassaat laten meevoeren naar verre wereldzeeën? Wie het weet mag het zeggen!

Thomas Aardenburg is advocaat bij Soliana Bonapart & Aardenburg.