Door prof. dr. F.B.M. Kunneman

We kennen allemaal het verschijnsel van kokervisie door thrillers op de tv: een team van politiemensen dat meent de dader van een gruwelijke moord op het spoor te zijn. Al het gevonden bewijs toont aan dat deze man het was. Alle aanwijzingen die niet direct naar deze vermoedelijke dader wijzen worden genegeerd. Iedereen is het met elkaar eens. Hij is het en we moeten hem zo snel mogelijk tot een bekentenis dwingen. Al moeten we hem ervoor martelen. ‘Groupthink’ of ‘tunnelvisie’ wordt het ook wel genoemd.
Managers kunnen daar ook aan lijden. En Raden van Commissarissen. Dat kan tot heel grote schade leiden. Het voorbeeld van de Ford Pinto is beroemd geworden. Het toenmalige management van autofabrikant Ford had zich tot doel gesteld om binnen een beperkt aantal maanden een auto te ontwerpen en te produceren die minder dan 2.000 dollar zou kosten. Dat lukte ongeveer. Om dit doel te bereiken moest echter alles wijken. Door de haast en de beperkte middelen werden ook concessies gedaan aan de veiligheid van de auto. Toen kwam in het nieuws dat door een constructiefout bij aanrijdingen van achteren de brandstoftank van de Pinto snel zou kunnen ontploffen. De auto vertoonde ook andere veiligheidsproblemen. Hoewel later is betoogd dat het aantal doden door ontploffingen van de benzinetank in vergelijking met andere auto’'s bij de Ford Pinto niet significant hoger was (overigens ging het bij de Pinto om maar liefst 56 doden door een ontplofte benzinetank!), was het lot van de auto bezegeld. Er werden er nauwelijks meer verkocht en de auto werd uit productie genomen. De auto was het product van kokervisie: het management had een idee (best wel een goed idee!) en dat idee moest worden doorgezet, hoe dan ook. Het andere moest wijken. En dat laatste was het probleem.
In het Curaçaose bedrijfsleven lijkt bij het management en het toezicht ook nog wel eens sprake te zijn van kokervisie. Het eigenlijke doel van de onderneming of de stichting wordt ondergeschikt gemaakt aan een ander doel door collectieve verblinding. Die verblinding kan een persoon of een ander bedrijf betreffen. Dat andere bedrijf zit dan aan de andere kant van de koker. De kokervisie kan ook een bepaalde gesteldheid in het bedrijf zelf betreffen. Men ziet niet meer wat voor anderen overduidelijk is. Het bedrijf voldoet bijvoorbeeld al lang niet meer aan algemeen aanvaarde principes van good governance, of aan algemeen aanvaarde principes van gedegen financiële verantwoording of aan normale eisen van het aanhouden van gedegen financiële reserves. Als management en commissarissen dit niet meer zien en niet buiten de koker kunnen, willen of mogen kijken, dan dendert de onderneming door totdat er hardhandig een einde aan de groupthink wordt gemaakt. Door bijvoorbeeld een externe toezichthouder (regulator), door de overheid of door de pers.
In de meeste gevallen is het dan al te laat. Het management heeft gefaald. Maar ook de Raad van Commissarissen heeft zijn werk niet goed gedaan. Het bestaansrecht van de Raad van Commissarissen is juist het voorkomen van kokervisie door het voortdurend stellen van weliswaar opbouwende, maar kritische vragen over zin en context van het handelen van het management, maar ook over het eigen handelen. Doe je dat niet, dan krijg je het Pinto-effect. Zelfs als de tank niet ontploft, ben je onverkoopbaar geworden.

Prof. dr. F.B.M. Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor VanEps Kunneman VanDoorne en hoogleraar Corporate Governance aan de UoC. Hij leidt het team dat adviseert over corporate governance. Hij schrijft en doceert al decennia over dit onderwerp.