Door Walter Palm
De Volkskrant berichtte gisteren op de voorpagina dat minister Stef Blok zijn uitspraken niet expliciet terug heeft genomen. De oppositie heeft bij monde van Jesse Klaver, de fractievoorzitter van Groen Links, nu de premier gevraagd om expliciet afstand te doen van de uitspraken van Blok.
Blok daagde een paar weken geleden zijn gehoor uit om ‘één voorbeeld te noemen van een multi-etnische of multiculturele samenleving waar de oorspronkelijke bevolking nog woont en waar een vreedzaam samenlevingsverband is’.
Het onderwerp leidt dus nog steeds tot heftige uitlatingen.
Op 18 juli 2018, op de dag dat de uitlatingen van minister Blok bekend werden, werd op BBC2 het tv-programma ‘Great British Railway Journeys’ gepresenteerd. In het programma werd stil gestaan bij de Londense straat Brick Lane. Verteld werd dat de moskee in deze straat oorspronkelijk een kapel was van Hugenoten die in de zeventiende eeuw Frankrijk zijn ontvlucht, vervolgens een synagoge voor joden uit Midden- en Oost-Europa en nu dus een moskee voor personen afkomstig uit India en Pakistan. Brick Lane illustreert uitstekend mijn stelling dat wie de oorspronkelijke bewoner is van een land een zeer relatief begrip is. Naar mijn mening is ‘oorspronkelijke bevolking’ net zo’n wazig begrip als autochtoon.
Is Geert Wilders bijvoorbeeld een autochtone Nederlander met een moeder die in Sukabumi (West-Java, Indonesië) is geboren? En Jan Cremer, is die autochtoon met een Hongaarse moeder? En is Joost van den Vondel die op 17 november 1587 in Keulen is geboren een autochtoon? En is Barry Hay, de ‘grootste rockster van Nederland’ volgens zijn door Sander Donkers geschreven biografie, wel een oorspronkelijke Nederlander met een Indiase vader van Schotse afkomst, een Indische moeder en zelf geboren in Faizabad (India)?
Het hanteren van het verwarrende begrip ‘oorspronkelijke bevolking’ is tot daaraan toe. Het wordt griezelig als minister Blok suggereert dat een vreedzame multi-etnische of multireligieuze samenleving niet mogelijk is. Gelukkig is hij op zijn schreden teruggekeerd. Want één stap verder in zijn eerdere bewoordingen en we zijn beland bij de etno-nationalist Jared Taylor die een mono-etnische samenleving propageert. Thierry Baudet, voorman van de Forum voor Democratie (FVD, een Nederlandse, rechtse politieke partij, in 2015 opgericht als denktank onder leiding van Thierry Baudet, red), vond de racistische Jared Taylor zo interessant dat hij op 12 oktober 2017 vijf uur lang met hem sprak.
Als etnische homogeniteit een reactie is op etnische diversiteit, dan is het streven naar een mono-religieuze samenleving een krampachtig antwoord op een samenleving die religieus divers is. In beide gevallen is de omgang met etnische en religieuze diversiteit kennelijk problematisch.
Het realiseren van een mono-religieuze samenleving is een eeuwenoud idee. Koning Philips de Tweede (1556-1598) wilde in de zestiende eeuw het katholicisme opleggen aan Nederland, wat leidde tot de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Een eeuw later zegde in 1685 Koning Lodewijk de Veertiende (1643-1715) het Edict van Nantes op, wat betekende dat in Frankrijk maar één religie werd toegestaan, namelijk het katholicisme. Mijn voorouders, die Hugenoten waren, zagen zich na de intrekking van het Edict van Nantes, genoodzaakt om Frankrijk te ontvluchten. Overigens was de door Lodewijk de Veertiende afgedwongen mono-religieuze Franse samenleving verre van vreedzaam. Na het opzeggen van het Edict van Nantes volgden de Franse revolutie in 1789 waarna de afgezette Koning Lodewijk de Zestiende (1774-1792), de kleinzoon van Lodewijk de Veertiende, onder de guillotine eindigde. En daarna volgden de Julirevolutie in 1830, de Februarirevolutie in 1848 en de Meirevolutie in 1968.
Ik zou de uitdaging van minister Blok willen omdraaien in de zin van wijs me één samenleving in deze geglobaliseerde wereld aan die niet multireligieus en multi-etnisch is. En uiteraard is een multi-etnische en multireligieuze samenleving niet vanzelf vreedzaam. Het zou naïef zijn om dat te veronderstellen, zie het recente voorbeeld van Myanmar. Soms werden en worden interetnische en interreligieuze tegenstellingen ook bewust aangewakkerd. In de koloniale tijd werd, zoals bijvoorbeeld in Rwanda, door de koloniale machthebber een verdeel- en heers-politiek gevoerd waarbij bevolkingsgroepen bewust tegen elkaar werden uitgespeeld. Tegenwoordig exploiteren in Europa onverantwoordelijke politici om puur electorale redenen de angst voor de islam en wakkeren ze op die manier tegenstellingen aan met moslims.
Islamofobie is inmiddels zo ver gevorderd dat zelfs de godsdienstvrijheid van moslims in Europa in gevaar is gekomen. Het is nog niet zo erg als onder Philips de Tweede en Lodewijk de Veertiende, maar er zijn wel verontrustende tekenen aan de wand. In Oostenrijk worden sinds 8 juni 2018 moskeeën gesloten. En minister Blok heeft indertijd als minister van Veiligheid en Justitie op 15 augustus 2017 de omstreden imam Fawaz Jneid een gebiedsverbod opgelegd voor de Haagse wijken Transvaal en Schilderswijk. Het was juridisch keurig in orde en dat is juist het enge. Op basis van artikel 2 van de ‘Tijdelijke Wet Bestuurlijke Maatregelen Terrorismebestrijding’ is de minister van Veiligheid en Justitie bevoegd om een persoon een gebiedsverbod op te leggen ‘die op grond van zijn gedragingen in verband kan worden gebracht met terroristische activiteiten of de ondersteuning daarvan’. Tot aan de Raad van State kreeg op 30 mei 2018 minister Blok gelijk.
De Nederlandse multi-etnische en multireligieuze samenleving is niet zomaar uit het niets ontstaan. Het is een product van het koloniaal verleden en van de wervingsverdragen gericht op het verwerven van gastarbeiders. We are here because You were there. Zowel bij de wervingsverdragen als het koloniaal verleden was de Nederlandse overheid nauw betrokken. De Nederlandse overheid heeft daarom een bijzondere verantwoordelijkheid bij het bevorderen dat deze multi-etnische en multireligieuze samenleving die door hun optreden is ontstaan, vreedzaam verloopt.
Blok weet dat als geen ander. Op 19 januari 2004 presenteerde hij als voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie over het integratiebeleid, het rapport ‘Bruggen bouwen’ waarin hij concludeerde dat ‘de integratie van veel allochtonen geheel of gedeeltelijk geslaagd is’. Zijn huidige uitlatingen zijn strijdig met datgene wat hij toen naar voren bracht. Wil de échte Stef Blok opstaan?
Etnische en religieuze diversiteit heb ik met de paplepel meegekregen. Op mijn superdiverse geboorte-eiland Curaçao had ik een gelukkige jeugd. Wederzijdse acceptatie ongeacht de religieuze afkomst en de etnische herkomst, is het sleutelwoord in een harmonieuze multi-etnische en multireligieuze samenleving. It takes two to tango. Ik zal de laatste zijn om de omgang met religieuze en etnische diversiteit op mijn geboorte-eiland te idealiseren maar ik wil wel opmerken dat toen ik opgroeide op Curaçao niemand moeilijk deed over de hoofddoekjes van de nonnen. Dit in tegenstelling tot Nederland waar al jarenlang een uiterst vermoeiende discussie plaatsvindt over moslims die een hoofddoek dragen.
De consequenties van een onverdraagzame samenleving kunnen onvoorzien zijn. Zo werd in de bovengenoemde uitzending van Great British Railway Journeys gememoreerd dat het verlies door het Verenigd Koninkrijk van India terug te voeren is op een racistisch incident waarvan Mahatma Gandhi (1869-1948) het slachtoffer was. In 1893 werd Mahatma Gandhi uit de trein van Durban naar Pretoria gezet omdat hij als niet-blanke plaats genomen had in een wagon die uitsluitend bestemd was voor blanken. Hij had een treinkaartje voor de eerste klas en daarom weigerde hij om in de derde klas te gaan zitten. Als gevolg van dit racistisch incident radicaliseerde Mahatma Gandhi en in 1947 verloor onder zijn leiding het Britse Rijk zijn kroonjuweel. Het was ruim een eeuw na het racistisch incident met Mahatma Gandhi dat Zuid-Afrika in 1994 een president kreeg die zich tot het uiterste inspande om de interetnische relaties te verbeteren. De naam van deze president was Nelson Mandela (1918-2013).