Door Frank Kunneman

Nederland heeft de Caribische landen in het Koninkrijk op 6 juli 2020 een concept-Rijkswet Caribische Hervormingsentiteit aangeboden. Deze wet heeft tot doel de Caribische landen in de huidige crisissituatie te ondersteunen en om nieuwe projecten te bevorderen. De grondslag voor de wet is artikel 38 lid 2 van het Statuut.

Artikel 38 Statuut maakt de totstandkoming van een rijkswet over landsaangelegenheden van de Caribische landen mogelijk op voorwaarde dat de betrokken landen het eens zijn over vorm en inhoud ervan (een zogenaamde ‘consensus-rijkswet’). Die wederzijdse instemming is belangrijk omdat een Rijkswet zelfs de lokale constituties overstijgt.

De voorgestelde wet bevat een overheveling van belangrijke bestuurlijke en sanctionerende bevoegdheden naar een Nederlandse entiteit, een Zelfstandig Bestuursorgaan. De beoogde entiteit wordt door de Nederlandse minister buiten de Caribische parlementen om gecontroleerd. Er is in de wet nauwelijks sprake van rechtsbescherming tegen beslissingen van de entiteit. Om deze en andere redenen kunnen de Caribische landen niet zonder meer akkoord gaan met de vorm en inhoud van de voorgestelde wet. Immers, zij verwelkomen de aangeboden hulp, maar dit voorstel tast onnodig en vergaand hun autonomie aan. Er is tussen de landen dus (nog) geen consensus over de wet zoals vereist door het Statuut.

De staatssecretaris van BZK heeft begin juli 2020, direct bij de aanbieding van de wet, schriftelijk aangekondigd de noodsteun aan de Caribische landen per direct te zullen beëindigen als deze landen niet per omgaande akkoord gaan met de inhoud van de voorgestelde wet. Zijn motto is daarbij: ‘in autonomie kun je niet wonen!’ De landen beseffen dat terdege. Toch aarzelen zij om, zoals de Nederlandse regering wenst, ‘te tekenen bij het kruisje’.

De voorgestelde ingrepen zijn daarvoor te fundamenteel. Dat is ook bevestigd in een spoedadvies door de (onafhankelijke) Curaçaose Raad van Advies. De landen zouden daarom graag zien dat ook de Nederlandse Raad van State over de wet, inclusief de totstandkomingsgeschiedenis een spoedvoorlichting geeft. Een dergelijke onafhankelijke en inhoudelijke beoordeling kan iedereen helpen om vorm en inhoud van de wet evenwichtiger te maken.

De Nederlandse regering weigert vooralsnog een dergelijke spoedvoorlichting te vragen. Er zou volgens de staatssecretaris geen tijd zijn te verliezen. Dat is een drogreden. Er is geen enkele reden waarom niet alvast een begin kan worden gemaakt met het verstrekken van de derde tranche liquiditeitssteun gedurende de luttele weken die met de totstandkoming van de gevraagde voorlichting gemoeid zijn.

Als de financiële steun in augustus 2020 wordt gestaakt, dan is het zeer waarschijnlijk dat de economieën van de Caribische landen al in september 2020 volledig instorten. Daarbij ontstaan allerlei onomkeerbare sociale en economische problemen. In het kader van de zogenaamde waarborgfunctie van het Statuut (artikel 43 lid 2 Statuut) kan Nederland dan niet anders dan overgaan tot het uitvaardigen van een Algemene Maatregel van Rijksbestuur (artikel 51 lid 1 Statuut). Het bestuur van de Caribische landen wordt dan door Den Haag overgenomen. Dat lijkt noch in het belang van Nederland noch in het belang van de Caribische landen. Immers, het is inmiddels vaak genoeg gebleken dat deze landen vanuit een oogpunt van efficiëntie en doelmatigheid niet volledig vanuit Den Haag zijn te besturen, te minder als voldoende lokaal draagvlak ontbreekt. Het op voorhand al ontbreken van draagvlak dient als een ernstige waarschuwing te gelden voor het falen van deze door Nederland bedachte aanpak. Het zou daarom van wijsheid getuigen om alvast te beginnen met het overmaken van een deel van de derde tranche liquiditeitssteun in afwachting van een spoedvoorlichting door de Raad van State. Die kan een rationale grondslag vormen voor de noodzakelijke consensus en de uiteindelijke volledige medewerking aan de uitvoering van het maatregelenpakket. Als de Nederlandse regering dit niet wil, zou de Tweede Kamer zelfstandig een dergelijke spoedvoorlichting kunnen vragen.

Frank Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor VanEps Kunneman VanDoorne en hoogleraar Corporate Governance aan de University of Curaçao.