Door prof. dr. F.B.M. Kunneman

Stel je voor dat je als commissaris door het bestuur welbewust wordt bestookt met nepinformatie. Fake rapporten en fake overzichten die onder het mom van echt worden voorgeschoteld. Het bedrijf doet het op papier geweldig. De werkelijkheid is desastreus maar niemand kan of wil dat onder ogen zien. Iedereen begrijpt dat in zo’n geval de checks and balances in de organisatie volledig zijn lamgelegd. Onderling vertrouwen bestaat niet meer. Irreële sci-fi? Nee hoor. Dit is de zeer nabije realiteit.
In de wereld om ons heen zie je een samenloop van meerdere ontwikkelingen. Kunstmatige intelligentie ontwikkelt zich in een exponentieel tempo. Iedereen kan nu al thuis achter een sterke laptop een filmpje maken met figuren die virtueel zijn opgebouwd en die als twee druppels water lijken op een (voor hen) bekend persoon. Technisch is het mogelijk deze persoon met een niet van echt te onderscheiden stem te laten zeggen wat je maar wil.
Afgelopen december promoveerde aan de Universiteit Utrecht de Nederlandse kolonel Han Bouwmeester. Zijn dissertatie gaat over de Krimoorlog. Hij beschrijft hoe moderne oorlogvoering hybride is geworden: (des-)informatie is als wapen minstens zo belangrijk geworden als bommen en granaten.
Tegelijkertijd hebben de belangrijkste staatshoofden in de wereld de afgelopen jaren laten zien dat het opzettelijk verspreiden van valse informatie, zeg maar gewoon liegen, het nieuwe normaal is. Het boegbeeld van hedendaagse democratie, de Verenigde Staten van Amerika, is voor velen een ‘failed state’ geworden. Werkelijkheid hier is vaak een totaal andere werkelijkheid dan die van de buurman. Wat voor de een nieuws is, is voor de ander fake nieuws en vice versa. Het gebrek aan wederzijds vertrouwen neemt daardoor in veel samenlevingen een angstaanjagende vorm aan.
Het is verbazingwekkend dat deze trend nog maar weinig in de bestuurskamer zichtbaar lijkt te zijn. Toch zie je ook daar toenemende vervalsing. Het klassieke beeld van de accountant als onafhankelijke en integere cijfertjes-politieman, is langzaam maar zeker verschoven naar dat van een meedenker met het bestuur tot een medeplichtige die jaarcijfers voordeliger presenteert dan de feiten rechtvaardigen. Vele, ook grote accountantsbureaus, zijn de afgelopen vijf jaar meerdere malen berispt en zwaar beboet voor het welbewust geven van een valse voorstelling van zaken. Hetzelfde geldt voor andere zakelijke dienstverleners zoals advocaten en consultants. Ooit om hun integriteit tot voorbeeld gestelde wereldbanken zoals Deutsche Bank zijn nesten van witwassen en corruptie gebleken.
Juiste informatie, integriteit en vertrouwen zijn in corporate governance een heilige drie-eenheid. Het tegenovergestelde daarvan leidt tot gegarandeerde afbraak. Elke organisatie belandt samen met zijn stakeholders onherroepelijk in een proces van afbraak als de integriteit van de organisatie en de relaties daarbinnen niet actief worden gemonitord en bewaakt. Informatie speelt daarbij een sleutelrol. Vertrouwen is de smeerolie. De governance-uitdaging voor 2021 is dan ook de integriteit van informatie. Hoe?
Vergelijk het proces met het ‘goede’ voornemen om af te vallen, of te stoppen met roken of drinken. Veel mensen nemen zich dat op 1 januari voor. Het voornemen is niet genoeg. Dat blijkt elk jaar weer. Wat moet je dan doen? Je moet je bewust worden van routines en veiligheden die eigenlijk een sluipmoordenaar zijn. Je moet kleine doelen stellen en die stelselmatig opschuiven.
Je moet je omgeving inschakelen om je te helpen. Je moet er over praten, kortom, een strategie bedenken en een uitvoeringsplan opstellen en beginnen. Met de integriteit van informatie in een organisatie is het precies hetzelfde. Bestuur en raad van commissarissen moeten het onderwerp regelmatig op de agenda zetten: hoeveel informatie heb je nodig om effectief toezicht te kunnen houden? Hoe voorkom je de gebruikelijke nadruk op ‘terugkijken’? Hoe buig je terugkijken om in inzicht en vooruitkijken? Dat zijn de doelen voor 2021. Geen nep.