Door prof. dr. F.B.M. Kunneman

Neijuan is Chinees voor: ‘naar binnen rollen’, ‘involutie’. Filmpjes hierover zijn in de sociale media in China de afgelopen maanden viraal gegaan. Ook daarbuiten. Onder andere de Volkskrant (19 februari) en NPO1 (20 februari) berichtten er een paar weken geleden uitvoerig over.
Involutie staat tegenover evolutie. Het doet denken aan inflatie. In China moeten jongeren steeds meer doen, steeds meer weten en steeds harder werken voor dezelfde of minder carrièrekansen. Zestien uur per dag werken of studeren is niet ongewoon. Maar hun kansen worden er niet beter door. Die worden almaar slechter, wat ze ook doen. In simpele taal, het systeem draait dol door onmetelijke concurrentie. De jeugd wordt door enorme stress letterlijk het kind van de rekening.
In feite gaat het om de cultuur van de maatschappij en, op kleinere schaal, de organisatie. Stel je voor, je kantoorgenoten blijven altijd tot zeven uur ‘s avonds op kantoor. Als jij regelmatig eerder weggaat, dan word je weggezet als onvoldoende gemotiveerd. Dus blijf je maar. Vervolgens komt je kamergenoot elke dag een half uur eerder op kantoor. Immers, hij wil uitblinken. Dus ga jij het ook doen. Voordat je het weet zit je met zijn allen zestien uur per dag op kantoor voor dezelfde beloning. Dit mechanisme speelt in China overal. Kinderen die tien uur op school hebben gezeten krijgen nog twee uur per dag bijles in Chinees of Engels. Dan zijn er altijd ouders die daar vier uur per dag van maken. Immers, dan heeft je kind betere kansen op de arbeidsmarkt. Vervolgens laten alle ouders hun kinderen vier uur in plaats van twee uur per dag bijles geven. En dan zes uur. Daar komt geen eind aan. Omdat iedereen meedoet om almaar weer beter te worden is het een race tot het bittere einde. Er is geen winnaar. Het saldo blijft hetzelfde met het verschil dat de vuilnisman Shakespeare kan citeren en de stratenmaker de relativiteitstheorie van Einstein in minder dan twee minuten helder kan uitleggen.
Er wordt wel gefilosofeerd dat dit verschijnsel het gevolg is van de Confuciaanse zelfdiscipline van Chinezen gecombineerd met kapitalisme en een opkomende middenklasse. Maar het is niet alleen een Chinees probleem of een Chinees verschijnsel. Wij kennen het ook.
Binnen corporate governance is de cultuur van een organisatie een vaak vergeten pijler. Veel bestuurders en toezichthouders realiseren zich onvoldoende welke mechanismen in hun eigen organisatie werken en hoe die soms tegenwerken. Dit soort mechanismen zijn onderdeel van de bedrijfscultuur. Hoe is die cultuur? Competitief? Gemakzuchtig? Bureaucratisch? Wordt er gepest? Top-down? Zijn er machtsspelletjes? Onveiligheid?
Als bestuurder mag je verwachten dat de medewerkers individueel en soms in groepsverband reageren op een cultuur die die door hen als verkeerd of stressvol wordt ervaren. Zij zullen zich gaan verzetten met vormen van (meestal) passief verzet. Ze worden ziek, of nemen buitenproportioneel vaak ontslag. Productiviteit en vooral het werkplezier worden minder. ,,Ik gebruik mijn glimlach als schild”, vertelde een vrouwelijke topfunctionaris mij onlangs.
Het is helaas moeilijk om inzicht te krijgen in je eigen bedrijfscultuur, precies zoals het moeilijk is om inzicht te hebben in je eigen karakter of je eigen onhebbelijkheden. Het is nog veel moeilijker om je eigen bedrijfscultuur te veranderen. Daaraan gaat nog een ander inzicht vooraf, namelijk inzicht in de richting die je op wilt gaan.
De ironie is dat de toenemende welvaart in China en de sterk groeiende middenklasse involutie heeft gecreëerd. Armoede wordt vervangen door stress of apathie. Zo kan ook in het bank- en verzekeringswezen een streven naar compliance om integriteit te bevorderen en om zwart geld tegen te gaan, leiden tot klant-onvriendelijkheid en sfeerbederf. Net als bij involutie val je dan in je eigen zwaard.

Prof. dr. F.B.M. Kunneman isProf. dr. F.B.M. Kunneman issenior partner bij advocatenkantoorVanEps KunnemanVanDoorne en hoogleraarCorporate Governance aan deUoC. Hij leidt het team datadviseert over corporate governance.Hij schrijft en doceert aldecennia over dit onderwerp.