AD Commentaar

Wat tijdens de tweede sessie van de Nationale Dialoog AOV (algemene ouderdomsverzekering van Curaçao) opviel, is dat de discussie zich nogal concentreerde op een vrij eenzijdige benadering van het pensioenprobleem, terwijl er meer speelt en dus een ‘meersporenaanpak’ de aandacht verdient; zeker gezien het feit dat uit de berekeningen van de Sociale Verzekeringsbank SVB duidelijk wordt dat de betaalbaarheid van de AOV-uitkeringen in vrijwel alle scenario’s een uitdaging blijkt en blijft. Zonder te pretenderen volledig te zijn, hieronder een viertal ‘sporen’.

1. Grote focus op de eerste pijler (AOV)
De discussie vertrekt grotendeels vanuit de aanname dat de zogeheten ‘eerste pijler’ (de AOV) in zijn eentje alle inkomensproblemen op latere leeftijd moet oplossen. Hierdoor blijft de structurele afhankelijkheid van de AOV in stand. In werkelijkheid zou het beleid zich ook kunnen richten op versterking van de ‘tweede pijler’ (collectieve aanvullende regelingen) én de ‘derde pijler’ (individuele vermogensopbouw via sparen, beleggen, woningbezit). Financiële educatie en prikkels om tijdig vermogen op te bouwen zijn in dit kader van belang. Deze onderwerpen worden veelal afzonderlijk van elkaar behandeld, maar zouden bij voorkeur integraal - als ‘communicerende vaten’ - moeten worden beschouwd, onder meer om de financiële afhankelijkheid van AOV te beperken.

2. Armoedegrens als norm: individuele huisvesting als uitgangspunt
De huidige armoedegrensdiscussie gaat impliciet uit van het model van alleenwonenden in individuele huurwoningen. Dit is echter historisch noch maatschappelijk per sé de norm. In het verleden was samenwonen - bijvoorbeeld met familieleden of andere gepensioneerden - een gebruikelijke en noodzakelijke strategie om kosten te delen. Beleidsoplossingen dienen ook rekening te houden met gedeelde huisvesting (zoals samenwonende AOV’ers of kamerbewoning), om zo de structurele betaalbaarheid en leefbaarheid beter te borgen. Een duurzaam sociaal stelsel vereist dat het collectieve ambitieniveau in lijn blijft met wat de samenleving structureel kan dragen - niet met wat individueel wenselijk is.

3. Verbrede financieringsbasis: informele sector, indirecte heffingen en migratie
Tijdens de sessie werd terecht opgemerkt dat de (zeer aanzienlijke) informele sector op Curaçao onvoldoende bijdraagt aan het AOV-stelsel. Dit kan deels worden aangepakt via verbeterde premieafdracht-compliance, maar ook via bredere heffingsvormen - zoals een sociale bijdrage op consumptie; vergelijkbaar met de BAZV op Aruba, de ‘bestemmingsheffing algemene ziektekostenverzekering’. Daarnaast wordt migratie als mogelijke oplossingsrichting genoemd. Hierbij is echter van belang dat migratie alleen een netto positieve bijdrage levert als het gaat om arbeidskrachten in hogere inkomenscategorieën; lage inkomensgroepen dragen relatief beperkt bij aan de financiering, maar bouwen wel volledige rechten op.

4. Structurele betaalbaarheid: macro-economische grenzen van solidariteit
De SVB presenteerde in de sessie scenario’s waarin zelfs bij een conservatieve indexering van slechts 2 procent per jaar al binnen enkele jaren miljoenenverliezen ontstaan. In de publieke discussie overheerst vaak het idee dat dergelijke tekorten eenvoudig kunnen worden opgelost door ‘een extra belasting’ hier of daar. Wat echter onvoldoende wordt besproken is de bredere economische impact van dergelijke maatregelen. Het herverdelen van middelen van de actieve, productieve bevolking naar een steeds grotere inactieve groep roept vragen op over de macro-economische houdbaarheid: hoeveel procent van het bbp (bruto binnenlands product) kan of moet structureel worden overgeheveld naar ouderdomsvoorzieningen? Waar ligt de grens: bij 5, 10, 20 procent? Het risico van ‘crowding out’ is reëel: minder publieke middelen voor onderwijs, infrastructuur of innovatie, en een verslechterd ondernemingsklimaat waarin investeringen achterwege blijven. Een weloverwogen AOV-hervorming dient ook deze balans expliciet te adresseren.

Evenwichtige herziening van sociaal contract tussen generaties
De discussie over de toekomst van de AOV vraagt om een bredere, integrale benadering dan tot nu toe zichtbaar is. Een duurzame oplossing ligt niet in het enkel verder oprekken van de eerste pijler alleen, maar in een ‘meersporenaanpak’ waarin de tweede en derde pijler actief worden versterkt, en waarin financiële zelfredzaamheid en collectieve solidariteit elkaar aanvullen. Daarnaast is het van belang dat het beleid realistische uitgangspunten hanteert - ook wat betreft huisvestingsvormen en het collectieve ambitieniveau - zodat de lasten in verhouding blijven tot de draagkracht van de samenleving.
Een structureel houdbaar stelsel vereist bovendien een bredere financieringsbasis, waarbij de (op Curaçao relatief zeer grote) informele sector wordt aangesproken en alternatieve heffingsvormen zorgvuldig worden onderzocht. Tegelijk moet worden erkend dat de grenzen van solidariteit economisch reëel zijn: de AOV kan slechts duurzaam blijven binnen de macro-economische kaders van groei, productiviteit en investeringsvermogen.
Kortom, de toekomst van de AOV vergt meer dan technische aanpassingen; het vraagt om een evenwichtige herziening van het sociale contract tussen generaties, waarin betaalbaarheid, rechtvaardigheid en economische vitaliteit hand in hand gaan.