Zwaktes in kiessysteem Statia

Van onze correspondent
Den Haag - De internationale waarnemers bij de verkiezingen van de Eilandsraad van Sint Eustatius op 21 oktober 2020 twijfelen niet aan de uitslag daarvan.
Kiezers konden vrij hun stem uitbrengen en verkiezingsdag verliep goed. Toch heeft de missie van de International Foundation for Electoral Systems (IFES) ook zorgen over en kritiek op het electorale systeem dat door Nederland wordt opgelegd aan het eiland.
Een van de grootste zorgpunten is het stemmen bij volmacht. Bij de verkiezingen in oktober werd ruim een op de drie stemmen bij volmacht uitgebracht. Dit werkt fraude en misbruik in de hand, vinden zowel bezorgde kiezers op Statia zelf als de waarnemers. Een probleem dat overigens al langer speelt, Nederland is een van de weinige landen waar dit systeem van volmachtstemmen bestaat.
IFES stelt voor het volmachtsysteem te wijzigen, zodat alleen kiezers die fysiek echt niet naar het stembureau kunnen gaan op afstand stemmen. Dat kan door bijvoorbeeld stemmen per post mogelijk te maken voor kiezers die niet op het eiland zijn of door een ingevuld stembiljet in een gesloten ‘geheime envelop’ te stoppen en iemand aan te wijzen om de envelop af te geven aan het stembureau. Die persoon kan dan dus niet stemmen voor iemand anders zoals nu het geval is.
Opvallend in het rapport van IFES is dat het ook verwijst naar mogelijke zwaktes in het systeem op grond van de recente geschiedenis van Sint Eustatius. Dit valt buiten de opdracht, zo wordt toegegeven, maar kennelijk is het voor de rapporteurs belangrijk om te vermelden.
De nieuwe Eilandsraad heeft precies dezelfde samenstelling als de raad die in 2018 door Nederland werd afgezet. Volgens het rapport kan dat komen doordat de ingreep van Nederland niet goed aan de bevolking is uitgelegd. Inwoners die begrip hadden voor de ingreep hadden toch veel kritiek op de uitvoering en hebben daardoor mogelijk ook op de oude politieke garde gestemd. Het risico bestaat dat daarmee ook de problemen die tot de ingreep hebben geleid weer terugkeren.
Een ander punt dat de rapporteurs noemen is het feit dat Sint Eustatius de status van openbaar lichaam (bijzondere gemeente) is opgedrongen. De inwoners stemden voor de staatkundige herstructurering van 2010 als enige voor handhaving van de Nederlandse Antillen. Uiteindelijk heeft het eiland zich daarom neergelegd bij de status van bijzondere gemeente, maar IFES vindt dat er meer aandacht zou moeten zijn voor de wensen van de bevolking bij de keuze voor een staatkundige status.
Het is zelfs het eerste punt in de lijst met aanbevelingen: betrek de bevolking direct bij een dialoog over welke bestuursvorm het eiland moet krijgen in de toekomst. Daarbij moet dan wel worden gefocust op wat haalbaar is, voegen de rapporteurs toe, omdat door de ontwikkelingen sinds 2010 en de huidige status sommige opties niet meer realistisch zijn.
IFES heeft ook kritiek op het simpelweg overzetten van het Nederlandse kiessysteem naar een klein eiland als Sint Eustatius. Het verdelen van restzetels werkt door het geringe aantal zetels erg in het voordeel van de grootste partij. Verder vinden de waarnemers dat het de voorkeur verdient om op de stembiljetten de informatie ook in het Engels, Spaans en/of Papiaments te vermelden of in ieder geval de instructies in die talen op te hangen.
Andere aanbevelingen zijn het handhaven van twee stembureaus (dat was deze keer alleen wegens de covidpandemie gedaan) en het verkorten van de openingstijden van de stembureaus. Dit laatste omdat het met zo weinig stemgerechtigden niet nodig is om tot 21.00 uur open te blijven. Ook zou het tellen van de stemmen transparanter kunnen. De deelnemende partijen waren daar niet bij.
Een opvallend punt dat IFES maakt is dat er wat meer educatie mag komen over gendergelijkheid. Hoewel er redelijk wat vrouwen op de kandidatenlijsten stonden werd bij discussies en in de media tijdens de campagne vooral gefocust op hun persoonlijk leven, terwijl het bij de mannen over hun politieke standpunten ging.