Tijdschrift voor Constitutioneel Recht over ingreep op Sint Eustatius
Van een onzer verslaggevers
Willemstad - Met het gefaseerd herstel van de lokale democratie op Sint Eustatius slaat het kabinet-Rutte ‘een niet eerder begaand pad in’, waarbij alles is gericht op het bewerkstelligen van duurzame verbeteringen voor het eiland en de bewoners en in goede overgang naar een normale situatie. 
Zo sluiten Marijn Hilbrands en Mandy van Rooij hun artikel in het Tijdschrift voor Constitutioneel Recht 2021 af. Het artikel ‘Het geleidelijk herstel van de normale bestuurlijke verhoudingen op Sint Eustatius: analyse van de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius’ gaat in op wat begon met de Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius.
Op 21 oktober 2020 vonden volgens de auteurs ‘historische verkiezingen plaats’ in Caribisch Nederland: de verkiezing van de leden van de eerste Eilandsraad van Sint Eustatius nadat de Eilandsraad in februari 2018 werd ontbonden. De Tijdelijke wet taakverwaarlozing was de basis voor die ingreep en volgde op het rapport van de Commissie van Wijzen.
Deze commissie was ingesteld door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) met de opdracht te rapporteren over de ‘huidige bestuurskracht van het Openbaar Lichaam Sint Eustatius en over de wijze waarop die op een vereist niveau moet worden gebracht’.
In het rapport werd geconcludeerd dat sprake was van grove taakverwaarlozing door het eilandsbestuur. Vanwege grote politiek-bestuurlijke wanorde en ernstige verwaarlozing door Sint Eustatius van taken op het financiële, sociaaleconomische en fysieke terrein deed de commissie de aanbeveling om in te grijpen, als laatst overgebleven mogelijkheid om verandering teweeg te brengen in het bestuur van Sint Eustatius.
Naast de ontbinding van de Eilandsraad werden met de Tijdelijke wet taakverwaarlozing de gedeputeerden en de waarnemend-gezaghebber uit hun functie ontheven. Vervolgens is er een regeringscommissaris aangesteld die alle taken en bevoegdheden van het eilandsbestuur van Sint Eustatius uitvoert.
Het doel van de bestuurlijke ingreep is om de grove taakverwaarlozing te beëindigen en de voorwaarden voor goed bestuur duurzaam te verbeteren, zodat toekomstige eilandsbesturen zelf hun taken naar behoren zouden kunnen vervullen.
De Commissie van Wijzen verwachtte dat er minstens een periode van twee jaar nodig zou zijn om tot een situatie te komen waarin verkiezingen op een ordentelijke wijze zouden kunnen plaatsvinden. De geleidelijke afbouw van de ingreep is geregeld met de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius (Herstelwet), die in de zomer van 2020 in werking is getreden en de Tijdelijke wet taakverwaarlozing heeft vervangen. Met deze wet wordt voor het eerst een geleidelijke afbouw geregeld van de voorzieningen wegens grove taakverwaarlozing van autonome taken, als bedoeld in de Grondwet.
In hun artikel bespreken de auteurs de ontwikkelingen. Hilbrands en Van Rooij zelf zaten er dichtbij; ze waren als medewerkers van respectievelijk het directoraat-generaal Koninkrijksrelaties en de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties betrokken bij de totstandkoming van de wet, die in de bijdrage wordt beschreven. De bijdrage is op persoonlijke titel geschreven.
Deze bevat een juridische analyse van de Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius, waarbij de gefaseerde afbouw van de bestuurlijke ingreep is beschreven tegen de achtergrond van de vereisten die de Grondwet stelt aan voorzieningen vanwege grove taakverwaarlozing door decentrale besturen. ,,Deze Herstelwet is te beschouwen als een verlenging van de bestuurlijke ingreep, waarbij tegelijkertijd de overgangsperiode naar volledig herstel is geregeld.”
Onder intrekking van de Tijdelijke wet taakverwaarlozing, regelt de Herstelwet de fases waarlangs wordt toegewerkt naar een zelfstandig eilandsbestuur, terwijl de regeringscommissaris de tijd heeft om zijn werkzaamheden af te maken. ,,De geleidelijke afbouw draagt bij aan de proportionaliteit van de ingreep; de Herstelwet stelt de regering in staat om zodra dat verantwoord is de ingreep te verlichten.”
Voor een (voortzetting van een) bestuurlijke ingreep in het autonome decentrale bestuur is op grond van de Grondwet een formele wet nodig en daarom is zowel de verlenging als de geleidelijke afbouw nauwkeurig in de Herstelwet geregeld, leggen de auteurs uit.
,,De Grondwet staat er niet aan in de weg dat de momenten waarop de volgende stap gezet wordt ter verlichting van de ingreep bij koninklijk besluit kunnen worden vastgesteld.” Vanwege enkele bijzondere ingrediënten - een zeldzame situatie van grove taakverwaarlozing, de Caribische context en de expliciete regeling van een geleidelijke afbouw - is de Herstelwet ‘uniek in zijn soort’.
,,De inwerkingtreding van deze wet zorgde ervoor dat op 21 oktober 2020 de eilandbewoners een nieuwe Eilandsraad konden kiezen die momenteel samen met de regeringscommissaris het eilandsbestuur vormt.”
