Door Annemarijke Bach Kolling
Staking is in de mode. Afgelopen week legden de medewerkers van de Capriles kliniek het werk neer. Reden voor de onvrede van de medewerkers is dat hun werkgever de lonen niet kan uitbetalen, als gevolg van een beslag door het pensioenfonds. De staking van de medewerkers bij de Capriles kliniek volgt slechts één week op de algemene staking die uitbrak naar aanleiding van het geschil tussen de AAV en de contractarbeiders op het Isla-terrein. Als gevolg van deze algemene staking kwam het openbare leven op het eiland grotendeels tot stilstand.
De vraag rijst bij velen of de staking bij de Capriles kliniek, of iedere toekomstige onenigheid tussen een werkgever en een groep werknemers, weer tot een draconische algemene staking kan leiden. Moeten we weer massaal drinkwater, kaarsen en zaklampen gaan inslaan en opvang voor de kinderen gaan zoeken of zal het zo’n vaart niet lopen? Hoe zit het juridisch? 
Het recht op collectieve actie, ook genoemd het ‘stakingsrecht’, is een sociaal grondrecht dat wordt erkend in verschillende internationale verdragen. Het stakingsrecht is echter niet absoluut. De rechtmatigheid van een staking kan voorgelegd worden aan de rechter. De rechter oordeelt dan allereerst of sprake is van een ‘collectieve actie’ in de zin van internationale wetgeving. Dit is het geval als de actie ‘redelijkerwijs kan bijdragen tot de doeltreffende uitoefening van het recht op collectief onderhandelen’. De vakbond is dan in principe vrij in de keuze van middelen om het doel te bereiken. Maar deze vrijheid is niet onbegrensd. De rechter kan bepaalde acties verbieden als aangetoond wordt dat een verbod maatschappelijk gezien ‘dringend noodzakelijk’ is. Of sprake is van deze ‘noodzakelijkheid’ hangt af van alle omstandigheden van het geval. Daarbij kunnen onder meer van belang zijn: de aard en duur van de actie, de verhouding tussen de actie en het daarmee nagestreefde doel, de daardoor veroorzaakte schade aan de belangen van de werkgever of derden en de aard van die belangen en die schade. Ook de vraag of bepaalde spelregels in acht zijn genomen (of de actie van tevoren aangekondigd is en of de actie een laatste redmiddel is, het zogenaamde ‘ultimum remedium’-vereiste), speelt een rol. Als door de staking kwetsbare personen, zoals zieken of gehandicapten worden getroffen zal de staking eerder onrechtmatig zijn. Zo heeft de rechtbank Amsterdam recent geoordeeld dat de leden van vakbond FNV niet verder mochten staken voor betere contracten in het leerlingenvervoer omdat het maatschappelijk belang dat leerlingen (kwetsbare doelgroep) naar school kunnen gaan, zwaarder woog dan het belang van de vakbond bij de acties. Een beperking van het recht op collectieve acties was in dit geval dringend noodzakelijk.
In een andere recente rechtszaak werd de staking van een deel van het grondpersoneel van KLM tijdelijk verboden door de rechter vanwege de grote vakantiedrukte, de terreurdreiging op de luchthaven en de te verwachten schade.
Op Curaçao diende op de dag van de algemene staking op 15 september een kort geding tussen AAV en SGTK. In dit het kort geding ging het - jammer genoeg - alleen om de vraag of de stakingsacties van de contractanten rechtmatig waren. De rechter oordeelde dat deze acties vielen onder de definitie van een ‘collectieve actie’, in de zin van de internationale regelgeving. De rechter besloot vervolgens dat het niet ‘dringend noodzakelijk’ was om de staking te verbieden. Daarbij werd overwogen dat AAV weliswaar schade lijdt, maar dat schade inherent is aan stakingen. De schade als gevolg van de algemene staking die het gevolg was van de acties van SGTK - die volgens sommigen in de miljoenen guldens liep - wordt niet als overweging meegenomen, omdat volgens de rechter de (gevolgen van de) algemene staking niet zonder meer aan SGTK toegerekend kon worden en omdat de partijen dit kennelijk niet als bezwaar hadden opgeworpen. Ook het feit dat zwakkeren in de samenleving onevenredig hard werden getroffen door de gevolgen van de algemene staking is niet aan de rechter voorgelegd. Dit is volgens mij een gemiste kans.
Hoe zit het nu met de Capriles-staking? Het lijkt mij dat de stakers een gerechtvaardigd belang nastreven. Of aan de ‘stakingspelregels’ is voldaan is mij niet bekend. Wel is duidelijk dat zwakkeren door de staking gedupeerd worden. De staking zal dus eerder onrechtmatig zijn.
Hoe kan het uitbreken van een algemene staking in de toekomst voorkomen worden? Het antwoord ligt voor de hand: snel en adequaat handelen. Zodra er dreigementen over een algemene staking geuit worden, kan een kort geding aangespannen worden. In dat kort geding zullen alle vakbonden die zich solidair hebben verklaard moeten worden betrokken. De rechter kan dan alle nadelige gevolgen van een algemene staking in zijn oordeel meenemen. Het stakingsrecht is een fundamenteel recht van werknemers dat weliswaar gerespecteerd moeten worden, maar niet tegen iedere prijs.
Annemarijke Bach Kolling is advocaat en mediator bij Bach Kolling Mediation & Law.
