AIV: Eigenlijk een criminele inlichtingeneenheid nodig

Van een onzer verslaggevers
Willemstad - De informatiedeling, de inlichtingensamenwerking voor opsporing en vervolging en de uitwisseling van personeel tussen de (ei)landen van het Koninkrijk verlopen in de praktijk ‘nog altijd moeizaam’.

,,Zonder vertrouwelijke informatiedeling en de uitwisseling van criminele inlichtingen is een deugdelijk opsporingsonderzoek niet mogelijk, waarbij de integriteit van het systeem een gezamenlijke verantwoordelijkheid is én ‘conditio sine qua non’”, schrijft de Adviesraad voor Internationale Vraagstukken (AIV) in het rapport ‘Veiligheid en rechtsorde in het Caribisch gebied’.

Voor een effectieve werking van de justitiële (strafrechts-)keten is ‘eigenlijk een criminele inlichtingeneenheid nodig’, aldus de opstellers. ,,De landrecherches en de inlichtingen- en veiligheidsdiensten van de landen in het Caribisch gebied zijn goed op de hoogte van lokale ontwikkelingen, maar van nature niet geneigd tot samenwerking met de diensten van de andere landen en te klein om zelfstandig een verbeterslag te maken.”

Op Aruba is de situatie nog het ernstigst. Op Aruba - het enige land dat geen partij is in de Rijkswet Openbaar Ministerie (OM) en de Rijkswet Politie en waar het Team Bestrijding Ondermijning (TBO) niet mag werken - moet voor elke inzet met Nederlandse betrokkenheid apart toestemming worden gevraagd bij de minister van Justitie. ,,Indien snelheid is geboden, kunnen kansen op effectieve samenwerking verloren gaan”, meent de AIV.

Het is ‘geen nieuws’, vervolgen de auteurs van het rapport, dat de instanties voor de rechtshandhaving in het Caribisch gebied voor een buitengewoon lastige opgave staan. De kleine schaal van de eilandgemeenschappen zorgt ervoor dat organisaties in de justitiële keten kampen met een tekort aan mensen en middelen, waardoor ze minder goed kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen.

Het Parket van de Procureur-Generaal (PG) van Curaçao, van Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba vindt de bedreigingen van de internationale georganiseerde misdaad onverminderd groot; ‘zo niet groter dan ooit’. ,,De landen zijn onvoldoende hiertegen opgewassen, waardoor het Caribisch deel van het Koninkrijk ook zelf een broeinest vormt van zware criminaliteit.”

Venezuela vormt volgens de AIV ‘de grootste bedreiging direct aan de grens van het Koninkrijk’. ,,Het land heeft de positie in de regio als belangrijkste vrijhaven voor gewelddadige narco-organisaties overgenomen van Colombia.”

Met een overwegend repressieve benadering wordt de voedingsbodem voor de drugscriminaliteit in ieder geval niet weggenomen. De eilanden van het Koninkrijk zijn aantrekkelijk voor criminelen uit de regio, waaronder Suriname, maar ook voor misdaadbendes uit Nederland en andere Europese landen.

Hoewel het geen bronlanden betreft en het ook niet de belangrijkste steunpunten zijn, vormen Aruba en Curaçao, op enkele tientallen kilometers voor de kust van Venezuela, tussenstations voor uit Zuid-Amerika afkomstige cocaïne op weg naar andere (ei)landen in de regio. In het oostelijke deel van het Caribisch gebied vormt Sint Maarten eveneens een tussenstation voor transporten naar Puerto Rico, de Amerikaanse Maagdeneilanden en Europa.

,,Het toezicht is ontoereikend wat betreft investeringen in projectontwikkeling en vastgoed, de handel via free trade zones en gokactiviteiten”, stelt het rapport. De banken in de Caribische landen vervullen een brugfunctie voor omvangrijke financiële stromen tussen Europa en Noord- en Zuid-Amerika, waarvan een deel van illegale oorsprong. ,,Door strengere internationale regels rond compliance en maatregelen tegen witwassen en de financiering van terrorisme, gaan sommige internationale banken ertoe over om hun banden met Caribische banken te verbreken.”

Mede om capaciteitstekorten op het gebied van justitie te ondervangen, levert Nederland functionarissen voor de rechterlijke macht, het Openbaar Ministerie en de politie, die tijdelijk op de eilanden worden geplaatst. ,,Bij een noodzaak tot ‘opschaling’ zijn de grenzen van het handelingsvermogen niettemin snel bereikt, constateert de AIV. Met de invoering van digitale informatiesystemen is een belangrijk begin gemaakt, maar er zijn nog flinke stappen te zetten.

,,De sociaaleconomische situatie is niet bevorderlijk voor de terugdringing van lokale criminaliteit, er is sprake van relatief hoge armoede en werkloosheid.” In de bestrijding van de drugsproblematiek - waaronder lokaal gebruik - wordt onvoldoende geïnvesteerd in het preventieve deel van het beleid.

De Nederlandse regering heeft vanaf 2015 geldmiddelen gestoken in de veiligheidssamenwerking en de rechtshandhaving in het Caribisch deel van het Koninkrijk. De inspanningen richtten zich aanvankelijk vooral op Sint Maarten, dat kampte met de ‘aanzienlijke en duurzame problematiek’ van georganiseerde (drugs)criminaliteit.

Mede op verzoek van de Tweede Kamer werd de aanpak verbreed naar Curaçao met een onderzoek naar (illegale) geldstromen tussen de onder- en bovenwereld op Curaçao en Sint Maarten.

Het Team Bestrijding Ondermijning (TBO), dat dus niet mag werken op Aruba, maakt vanaf 2016 deel uit van het Recherche Samenwerkingsteam (RST), een al langer bestaand samenwerkingsverband van de landen in het Koninkrijk voor de aanpak van georganiseerde, zware en grensoverschrijdende criminaliteit.
Voor het TBO wordt tussen 2016 en 2021 in totaal 70 miljoen euro uitgetrokken voor capaciteitsversterking van het OM, het Gemeenschappelijke Hof van Justitie en het RST.

,,Andere prioriteiten zijn opsporingsonderzoeken binnen de autonome bevoegdheden van de landen Sint Maarten en Curaçao en binnen het gezagsgebied van de PG van Curaçao, van Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.”

Met een gewijzigd protocol voor gespecialiseerde recherchesamenwerking legden de vier landen van het Koninkrijk op 23 januari vorig jaar nieuwe afspraken vast met een heldere verdeling van verantwoordelijkheden over het opsporingsbeleid (ministers van Justitie van de vier landen), het gezag (PG van Aruba en PG van Curaçao, van Sint Maarten, en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba) en het beheer (minister Justitie en Veiligheid Nederland, Korpschef Nederlandse politie).