Door Lodewijk Daniel Gerharts
Kippen en eieren
Een van de geïnterneerden, die op order van gouverneur P. Kasteel, vervroegd in vrijheid werd gesteld, was Johannes Baptist Brandl, Oostenrijker van geboorte, gehuwd met een Nederlandse vrouw en reeds bijna 25 jaar in dienst van de Shell te Curaçao.
Hij heeft enige jaren in het magazijn van De Handel Mij Kralendijk gewerkt en besloot in 1949 een kippenfarm op te richten, hoofdzakelijk voor de eierproductie.
Nu hadden wij reeds enige ervaring met kippen opgedaan op plantage Guatemala en dat was bepaald geen succes. In augustus 1938 berichtte ik aan de gouvernementsveearts, die ook verstand van kippen moest hebben, dat een aantal kippen overleden was. Ze waren een dag tevoren springlevend, kakelden dat het een lieve lust was en de volgende morgen vielen ze neer en overleden zacht en kalm. Men vertelde te Bonaire dat het de ziekte ‘kleinste ziekte’ was die de dieren had getroffen. Het enige advies dat de dokter kon geven was - hij wist de oorzaak ook niet - ze niet op te eten maar te verbranden. Hetgeen geschiedde. De gehele troep ging er aan.
In februari 1939 probeerden we het nog een keer en we kochten van de Pluimveevereniging Curaçao 20 raskippen en 2 hanen. Elke denkbare ziekte kregen die dieren. We hebben het toen maar opgegeven, want om iedere dag die vliegende mormels te vangen en in te spuiten, dat was te veel van onze krachten gevraagd. In oktober 1948 kochten we weer wat hoenders. Nu zou Brandl de zorg op zich nemen en als het een succes zou worden, mocht hij het gehele bedrijf overnemen en proberen een export van eieren op te bouwen.
Na een jaar nam hij een en ander over en hij maakte bij zijn huis, waar vroeger Landsraad Abraham Neuman had gewoond, een stel prachtige hokken met bijbehoren en bestelde kuikens in Miami. Wij hebben de man, via het Welvaartsplanbureau ontraden met een kippenfarm op Bonaire te beginnen. Te Curaçao of Aruba zou hij meer kans van slagen hebben meenden wij.
De import van eieren was:
De heer Brandl kreeg concurrentie. In de eerste plaats van allerlei particulieren te Curaçao die kippen als een hobby gingen houden. Een hobby die uitgroeide tot bedrijven van 500 à 1.000 kippen, die een aardige bijverdienste gaven. Zij konden de eieren goedkoper verkopen dan Brandl te Bonaire die transport moest betalen en ook meer betaalde voor het vervoer, dat hier aangevoerd moest worden. Daarbij kwamen de Nederlandse eierenexporteurs, die de eieren goedkoper konden leveren dan de hobbyisten te Curaçao en Brandl te Bonaire. Te Bonaire was nog geen hotel, het toerisme verkeerde nog in de kinderschoenen en de lokale bevolking had hield vaak ook wat kippen bij hun huizen.
Daarbij kwam dat Brandl niet kon rekenen en er geen flauw idee van had wat een ei hem kostte. Hij kocht zijn voer bij de heer Van Wilpen, die toen een supermarkt had en die betaalde 1½ cent per stuk minder dan andere afnemers te Curaçao. Brandl had een voorschot ontvangen van het gouvernement en had veel moeite het aflossingschema bij te houden.
Op 19 december 1951 stelde ik aan de heer W.R. Plantz, lid van de Regeringsraad voor:
a. Een onderzoek door de accountantsdienst te doen instellen om uit de doeken te doen wat de kostprijs van een Brandl-ei was.
b. Voor te schrijven dat Brandl een eenvoudige boekhouding van zijn bedrijf moest voeren.
En ik drong op spoed aan, want ik zag de toekomst van het bedrijf somber in. Daarbij kwam dat ook wij een slordige cent van hem te vorderen hadden. Ds .Fricke van Bonaire was sinds 1950 bereid de boekhouding voor hem te voeren.
Er kwam wat verbetering in. Bonaire exporteerde:
In 1954/55 kwam de concurrentie van Curaçao opzetten. Van Wilpen seinde aan Brandl dat wegens concurrentie verdere afname onmogelijk was. Wij wendden ons tot de directeur van EcZak, drs. Van Boven, die antwoordde dat de productie te Curaçao zo groot was, dat particulieren huis aan huis probeerden eieren kwijt te raken tegen 12½ cent.
In Nederland en Amerika zou het overschot geen probleem geven. Men kon ze met waterglas bewerken en opslaan. Een methode die te Bonaire niet mogelijk was.
Ds. Fricke wendde zich ook tot het Bestuur van Bonaire.
In 1959 stopte Brandl met de afname van Scratchfeed en Layene, zonder vooraf te waarschuwen, zodat grote onverkoopbare voorraden te Bonaire ontstonden.
Eind november deelden wij Brandl mede, dat wij gedwongen waren eieren uit Miami te laten komen, omdat hij niet meer kon leveren. Het bedrijf werd gesloten. Wij, ook Brandl, hebben geleerd dat een bedrijf met 775 kippen niet rendabel kan zijn. Met een bedrijf van 2.000 kippen zou het mogelijk zijn voldoende winst te maken en mits er afzet te vinden is. Dat was op Bonaire niet mogelijk in die tijd. Verkoop aan Curaçao wan evenmin mogelijk omdat Curaçao en Nederland sterk concurreerden. Daarom ging het bedrijf dood.
Bijen en honing
In augustus 1944 kreeg ik het idee om op plantage Guatemala, waar de koeien waren, bijen te gaan houden en ik vroeg aan het departement van Landbouw, Veeteelt en Visserij of men mij aan twee bijenkasten kon helpen. Reeds op 18 augustus kreeg ik bericht dat twee kasten verzendklaar werden gemaakt en spoedig naar Bonaire konden worden verzonden. Eind november van hetzelfde jaar kocht ik nog twee kasten met bijen voor de totale som van 120 gulden. Het was een succes. Het was opmerkelijk hoeveel honing die vlijtige bijen fabriceerden. Men zou denken dat er op het dorre Bonaire geen bloemen zijn waar de bijen te gast kunnen gaan.
Overal zijn het gehele jaar bloempjes, de dividivi bijvoorbeeld, ja bijna elke boom. De smaak van de honing was niet altijd gelijk; elk seizoen met zijn eigen bloemen had een eigen smaak.
De honingraten werden door middel van een eenvoudige handcentrifuge van de honing ontdaan, daarna ging die door een zeef en werd in kleine potjes aan de man gebracht. Ze werden in Kralendijk grif gekocht.
In het algemeen konden wij met de bijen goed omgaan. Maar het gebeurde wel eens dat een bezoeker kwam kijken, die niet in de smaak van de bijen viel. Ze kropen dan aan de binnenzijde van een broekspijp of rok omhoog en eenmaal boven gekomen gaven ze flinke prik in de dij bijvoorbeeld. Degene die gestoken werd zou een goed figuur slaan in een hardloopwedstrijd.
Toen de plantage gesloten werd heb ik de bijenkasten met inhoud weggegeven.
