Door Yvonne Wolthuis-Olf
Voor velen van ons, de meesten van ons, is het nu een tijd van ongekende angst en onzekerheid. Nooit in ons leven hebben we een gebeurtenis meegemaakt die zo dramatisch en ingrijpend is dat het de kern van ons dagelijkse leven zo zou kunnen ontkrachten. En natuurlijk willen we alles doen wat in onze macht ligt om de curve af te vlakken, goed te doen voor onze medemens, de dieren en gehoor te geven aan de roep om afstand, isolatie, vermijding, voorzichtigheid, zorg en waakzaamheid. Maar het laat ons ook met een vraag achter; waar hoort schoonheid nog bij in deze tijden, is er nog plaats voor het abstracte, het betoverende groteske, het figuratieve, het pittige. Kunnen we nog steeds voor kunst staan. Hoe ervaren we de heilige kamers van voorbije eeuwen, de kathedralen, de musea, de openbare sculpturen.
Het is aangrijpend te zien hoe tal van professionals alles opofferen om degenen die door het coronavirus zijn getroffen te dienen. Artsen, verpleegsters, onderzoekers, wetenschappers, statistici, iedereen die werkt om het ongemak te verzachten, genezing te vinden, angsten en zorgen te kalmeren. We zien de vreselijke beelden van de talloze doodskisten in Italië die op weg gingen naar het crematorium, een pop-upveldhospitaal in Central Park in Manhattan met zijn eindeloze rijen wachtbedden, buitenopnames van de Spaanse ijsbaan die lijkenhuis werd; de satellietbeelden uit Iran van massagraven. De lichamen die we niet zien, zijn verduisterd, op brancards, ingepakt in massa’s doorschijnende plastic zeilen. We weten dat er binnenin iemand leeft die ademt met een ventilator; het beeld is echt verschrikkelijk in zijn verstikkende eenzaamheid. Ik ben onder de indruk van de specialisten die deze strijd aangaan. Maar tot op zekere hoogte blijf je toch achter met gevoelens van hulpeloosheid.
Wie heeft er nu in deze zware tijden nog eigenlijk kunst nodig zullen veel mensen zeggen. Maar moet kunst alleen worden geconsumeerd in tijden van sociale stabiliteit? Dit zijn moeilijke vragen in moeilijke tijden. Toch is er hoop. We kunnen de geschiedenis in het oog houden en zien wat het ons leert. In 1918 brak de Spaanse griep uit die de wereld rond raasde en een dodental van vele miljoenen naliet. Ik denk even aan het prachtige zelfportret van de Noorse schilder Edvard Munch die herstelde van deze griep. Een aantal kunstenaars zoals Gustav Klimt en Egon Schiele overleefden de griep niet. Er zijn niet zo veel voorbeelden van kunst die in deze periode is gemaakt. Voor een groot deel van de menselijke geschiedenis hebben we geïsoleerd gerouwd en genezen. Afgezien van de gemeenschapsgerichte keuze om de last van plotseling verlies en terreur te delen met de wereld om ons heen kozen onze voorlopers er vaak voor om alleen te herstellen. Is dit een les die we kunnen trekken uit de kunst of het gebrek daaraan. Aan de pandemieën in de geschiedenis? Om verdriet en angst samen te delen? We hebben geen magische spiegel of een kristallen bol om visioenen van vrede en welvaart te voorspellen. Maar we kunnen een belofte doen, dat we meer naar elkaar zullen omkijken, dat we niet langer aan de kant blijven staan en de ander die onze hulp nodig heeft ook daadwerkelijk te helpen. Dat we een keer stoppen met alleen aan onszelf te denken en de andere mens vergeten die iedere dag weer de eindjes aan elkaar moet knopen om te overleven. Eigenlijk moeten we ons schamen dat het zover heeft moeten komen, en de roep om hulp van duizenden mensen vlak bij ons nooit hebben beantwoord. Het moet eigenlijk een belofte zijn om ons niet alleen open te stellen voor degenen die deze moeilijke tijden samen met ons doormaken, maar ook voor toekomstige generaties. We zullen allemaal onze eigen metaforen en afbeeldingen hebben om betekenis te geven aan deze tijd.
Kunst speelt een geweldige rol in de genezing van een samenleving die uit een onvoorziene ramp komt. Maar we weten nu nog niet hoe het leven eruit zal zien nadat we uit deze pandemie zijn gekomen maar zeker is wel dat het ons leven op allerlei manieren zal veranderen. Toch zal de pandemie van 2020 de manier waarop we kunst zien voor altijd veranderen.
En voor deze dagen, deze lange, zware en geïsoleerde dagen moeten we toch proberen schoonheid te vinden in kleine dingen. Een kleine troost kan zijn om eraan herinnerd te worden dat de wereld ondanks alles nog best een mooie plek is. Een plek vol natuurlijke schoonheid en menselijke vriendelijkheid. Deze zware tijd leert ons ook dat economische en politieke systemen disfunctioneel zijn geworden, individualisme heeft de bezorgdheid over het algemeen belang in het gedrang gebracht. De oude systemen werken niet meer. We hebben een nieuw bewustzijn nodig om ons nieuwe manieren voor te stellen om te reageren op de crisis die we ervaren.
Yvonne Wolthuis is ex-KLM-stewardess, ex-deelraadslid voor de Groenen Amsterdam Zuidoost en kunstschilder. Zij exposeerde onder andere in het CCC, Curaçao, Boston (National Center of Afro-American Artists) Woodstock Gallery, Londen, het Dubai Sheraton, Bonn (Le Passage), Düsseldorf (Am Schauspielhaus) en Acapulco, Mexico. Sinds februari 2020 is zij voorzitter van de vereniging Hende-i-Medio-Ambiente (HiMA).
Wilt u meer informatie? Neem een online abonnement op de krant.
