Ongekende cultuurschok op Bonaire
Nog krap vijf maanden, dan wordt Bonaire een deel van Nederland. Voor de meeste autochtone Bonaireanen is dat een ingrijpende emotionele stap. Weg uit vertrouwde Caribische omgeving. Straks horen ze bij een ver land, waar het grootste deel van de bevolking de Antilliaanse eilanden liever kwijt dan rijk is.
Hier is een op het eiland geboren Bonaireaan een autochtoon, straks een niet-westerse allochtoon. Op 10-10-10 krijgt Nederland er dus een paar duizend niet-westerse allochtonen bij. Raar idee. Geen Emily meer, maar een Nederlandse premier. En dan die andere BES-eilanden, voor de meeste mensen zijn Statia en Saba onbekend terrein. Je bent sneller van Bonaire in Amsterdam dan op Saba.
De eerste ambtelijke kwartiermaker, van de Dienst Justitiële Inrichtingen, arriveerde in september 2008. Inmiddels zijn alle ministeries op het eiland neergestreken. Gratis schoolboeken, extra medewerkers in de jeugdhulpverlening, nieuwe regelgeving, zoals voor het vervoer van gevaarlijke stoffen. Er gebeurt van alles.
Waarschijnlijk zijn tot dit moment de gevangenen in het Huis van Bewaring er nog het meest op vooruit gegaan. Gerenoveerde cellen, televisie met lcd-schermen, airco in de recreatieruimte en ze worden niet meer bewaakt, maar bejegend. Bovendien krijgen ze nu te eten volgens de ‘Schijf van Vijf’. Daarvoor wil je je wel op een heterdaadje laten betrappen.
Wat me bij alle veranderingen eigenlijk nog het meest opvalt, is hoe moeilijk het voor de Nederlandse ambtenaren is om de ‘hearts and minds’ van de lokale bevolking te winnen. Het is te gemakkelijk om dat te wijten aan het maandenlange politieke gekibbel over wel of geen referendum. Het echte probleem is de staatkundige snelkookpan waarin Bonaire terecht is gekomen, die zorgt voor een ongekende cultuurschok.
Het begon aanvankelijk allemaal zo overzichtelijk met vier prioriteiten: veiligheid, onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid. Maar de werkelijkheid is een andere, de hele samenleving blijkt op zijn kop te gaan. Alle Haagse ministeries zijn druk bezig om een soort overzees filiaal van hun departement op te bouwen. Nieuwe wetgeving buitelt over elkaar heen. Alles heeft prioriteit.
BES-commissaris Henk Kamp zegt regelmatig dat de Nederlandse overheid een van de meest efficiënte ter wereld is. De Antilliaanse versus de Nederlandse overheid, daarmee is voldoende duidelijk hoe groot de cultuurschok is. Van de Kamer van Koophandel tot het voorschrijven van antibiotica, het moet straks allemaal wel passen in een Nederlands sjabloon. Maar ook de dollar in plaats van de gulden en een compleet nieuw belastingstelsel.
Het heeft wat tragisch, die hoogopgeleide Nederlandse rijksambtenaren die met al hun goede bedoelingen zaken moeten doen met de merendeels laagopgeleide Bonaireaanse ambtenaren, die al jaren werken in een nauwelijks functionerende overheid. Op hun beurt zetten zij de Nederlanders op het verkeerde been door in overleg ‘ja’ te zeggen, maar zodra ze de deur uitstappen ‘nee’ te doen. Nu maakt het meestal ook niet zoveel uit of er veel of weinig overleg is, uiteindelijk bepaalt Nederland meestal de uitkomst.
Maar het moet gezegd, niet iedereen maakt zich zorgen over wat er gaat veranderen. Voor veel makamba’s kan de integratie binnen Nederland niet snel genoeg gaan. De botteriken wrijven het de lokale bevolking graag in; straks zijn wij hier de baas. En waarom zouden we Papiaments leren, dit is straks Nederland. Voor hen is Bonaire een soort tropisch Waddeneiland.
Na afloop van de laatste openbare voorlichtingsbijeenkomst trok Kamp een opmerkelijke conclusie: ,,Er zijn mensen die ons niet geloven.” Dat verbaast me niets. De boodschap van het Regionaal Servicecentrum is onwaarschijnlijk zonnig en heeft een hoog ‘we doen het voor jullie bestwil’ gehalte. Alles wordt beter, niets slechter. Nederland wil alleen maar het beste voor de bevolking. Daarbij draagt het RSC onvermoeibaar uit dat de eilandelijke overheid de belangrijkste blijft.
Zo blijft ‘uw eigen overheid’ verantwoordelijk voor het sluiten van huwelijken. Misschien is dat wel het slechtste voorbeeld om mensen die onzeker en ongerust zijn te overtuigen. Want inderdaad, trouwen is een eilandelijke aangelegenheid. Maar het wettelijke kader bepaalt Nederland. Het per amendement van de Tweede Kamer - zonder enig overleg met de eilanden - introduceren van homohuwelijk, abortus en euthanasie heeft voor veel mensen in één keer duidelijk gemaakt hoe vanaf 10-10-10 de verhoudingen liggen.
Deze column verscheen afgelopen weekeinde op de website van de redactie Caribiana van de Wereldomroep, waarmee het Antilliaans Dagblad een samenwerkingsverband heeft. Trix van Bennekom (1955) woont sinds 2005 met haar man op Bonaire. Zij werkt als correspondent Antillen/Aruba voor het Nederlandse weekblad Elsevier en het Nederlandse persbureau GPD. Na een studie sociale geografie werkte zij jarenlang bij de gemeente Rotterdam. Haar laatste functie voor vertrek naar Bonaire was directeur Exploitatie, verantwoordelijk voor metro, tram en bus, bij het Rotterdamse vervoerbedrijf RET.
