Reden tot vieren of moment van bezinning?

Door Jeff Sybesma
Op 25 juli viert Curaçao de Dia di Penshonado. Hoewel deze dag geen internationale erkenning kent - zoals de VN Internationale Dag van de Ouderen op 1 oktober - staat Curaçao sinds 1991 op die dag stil bij de gepensioneerden. Het is een dag om erkenning te geven aan degenen die na een leven van arbeid hun welverdiende rust genieten. Toch rijst de vraag: is er daadwerkelijk reden tot vieren?

Vergrijzing en stijgende levensverwachting
Curaçao kent een toenemende vergrijzing. In 2011 was 13,6 procent van de bevolking 65 jaar of ouder; in 2022 was dit gestegen naar 19,8 procent, oftewel 29.930 personen - ongeveer één op de vijf inwoners. Dankzij betere gezondheidszorg stijgt de levensverwachting, wat tot gevolg heeft dat mensen langer met pensioen zijn dan vroeger.
De pensioenleeftijd schoof in de afgelopen decennia op: van 55 jaar in eerdere generaties naar de huidige 65 jaar. Deze aanpassing is noodzakelijk omdat de verhouding tussen werkzame jaren en pensioenjaren steeds schever wordt. Een voorbeeld: wie met 65 met pensioen gaat en 95 wordt, is 30 jaar gepensioneerd, wat gelijk is aan een volgestort pensioen. De betaalde premies zijn beslist niet voldoende voor zo’n lange periode. Maar, niet iedereen wordt zo oud. De gemiddelde leeftijd vandaag de dag is op Curaçao rond de 80 jaar. Vrouwen worden wel ouder (82 jaar) dan mannen (78 jaar).
Het moge duidelijk zijn dat een dergelijk pensioenstelsel niet handhaafbaar is.

De drie pijlers van het pensioenstelsel
Curaçao kent een pensioenstelsel met drie pijlers:
(1) AOV (Algemene Ouderdomsverzekering) (eerste pijler)
Deze door de overheid verstrekte uitkering vormt het sociale vangnet voor alle 65-plussers. De AOV is echter ontoereikend om te overleven: momenteel bedraagt deze 862 gulden per maand. Ter vergelijking: op Aruba is dit 1.296 Arubaanse florin, op Sint Maarten 1.338 gulden en op de BES-eilanden omgerekend 2.678 gulden. De lage uitkering op Curaçao is onderwerp van maatschappelijke en politieke discussie. In plaats van iets te doen, wordt gekissebist over de schuldvraag. En zoals gewoon in de politiek: een commissie instellen om te onderzoeken wat de mogelijke oplossingen met de minste financiële pijn zijn. Maar nu is al gezegd: de premies gaan niet omhoog en de AOV-leeftijd ook niet. Dus, hoe gaat dat betaald worden?
(2) Werkgeverspensioen (tweede pijler)
In de publieke sector (ambtenaren en gelijkgestelden) ontvangen gepensioneerden een aanvullend pensioen via het Algemeen Pensioenfonds Curaçao (APC), gebaseerd op een middelloonregeling. Als ambtenaren klagen over hun inkomen vergeleken met de private sector vergeten ze vaak dat ze met hun riante pensioen een uitgesteld aanvullend inkomen hebben. Dat is niet zo in de private sector. In de private sector geldt dat alleen grotere bedrijven, zoals banken, verzekeraars en professionele zakelijke dienstverleners, pensioenregelingen aanbieden. Voor het midden- en kleinbedrijf geldt dat meestal niet. Een grote groep werknemers valt daardoor na pensionering terug op enkel de AOV, wat absoluut onvoldoende is om in de basislevensbehoeften te voorzien.
De onlangs aangenomen Landsverordening verplicht basispensioen beoogt hierin verbetering te brengen. Werknemers tussen de 18 en 65 jaar zullen verplicht aanvullend pensioen opbouwen, waarbij de werkgever en werknemer elk 1 procent bijdragen in een pensioenfonds. Met dergelijke lage percentages moet men niet veel verwachten als aanvullend pensioen. Dat moet minimaal 5 procent bedragen voor beide partijen. Maar goed: een eerste begin is er. Ook mooi is dat het opgebouwde pensioen behouden blijft bij baanwisseling. De wet is nog niet in werking getreden, maar de verwachting is dat dit op korte termijn gebeurt.
(3) Individuele pensioenvoorziening (derde pijler)
Zelf sparen of investeren in lijfrentes - risicovoller is spaargeld beleggen of investeren in een of meer appartementen voor verhuur - is de derde pijler. In theorie een solide aanvulling, maar in praktijk voor velen onhaalbaar. Ongeveer 31 procent van de bevolking leeft in armoede; het gemiddelde inkomen is zodanig laag dat sparen simpelweg geen optie is.

Conclusie: tijd voor structurele verbetering
De Dia di Penshonado biedt een moment van reflectie. Voor een kleine groep gepensioneerden met aanvullende pensioenvoorzieningen is het mogelijk om waardig oud te worden. Voor de meerderheid, die afhankelijk is van een ontoereikende AOV, is de oude dag eerder een strijd dan een rustfase.
Hoewel recente wetgeving hoop biedt, is structurele verbetering vooral met betrekking tot de AOV noodzakelijk. De vergrijzing zet door en daarmee groeit ook de politieke relevantie van deze groep. Wellicht is het moment aangebroken dat gepensioneerden zich sterker organiseren, bijvoorbeeld in de vorm van een politieke belangenpartij, om zo meer invloed uit te oefenen op beleid dat direct op hen van toepassing is.
En dan ga ik niet eens in op een deficiënte zorg voor ouderen. Zoals wachtlijsten, te weinig zorg en geen plek in tehuizen. Het budget op de overheidsbegroting zou minstens verdubbeld moeten worden om aan de huidige vergrijzing tegemoet te komen.
Zolang een aanzienlijk deel van onze ouderen onder de armoedegrens leeft, is het vieren van Dia di Penshonado dus geen reden tot vieren maar eerder een moment van bezinning en vooral een oproep tot actie.

Dr. Jeff Sybesma is bioloog én jurist. Hij is lid van de Raad van Advies Curaçao, parttime docent staats- en bestuursrecht én milieurecht. Ook is hij bijzondere rechter in ambtenaren en sociale zaken. Deze bijdrage is op eigen titel geschreven.