Door Frank Kunneman
Familiebedrijven zijn wereldwijd de kurken waar economieën op drijven. In Nederland zijn 300.000 bedrijven een familiebedrijf (van de in totaal 490.000 - CBS, 2023). Eén op de drie mensen werkt er. Voor de Dutch Caribbean zijn geen cijfers bekend. Aangenomen mag worden dat ook daar het aandeel in de economie groot is, mogelijk zelfs relatief groter dan in Nederland.
Een familiebedrijf is een onderneming waarbij de eigendom en vaak ook het management in handen zijn van één of meerdere families. Kenmerkend is dat de familieleden een doorslaggevende invloed uitoefenen op de bedrijfsstrategie en op de besluitvorming. Ze worden meestal gekenmerkt door een sterke familiedynastie die een leidende rol speelt over meerdere generaties.
Vanuit het perspectief van corporate governance zijn familiebedrijven intrigerend. Ze hebben bij uitstek sterke kanten, waardoor ze beter kunnen presteren dan andere bedrijven. Volgens onderzoek van het CBS kenmerken familiebedrijven zich door meer risicobewustzijn, innovatie en een langetermijnvisie.
Toch gaat het in familiebedrijven ook vaak fout. Vanzelfsprekend gaat het dan om dezelfde valkuilen waar ook andere bedrijven in belanden. Denk aan slecht risicomanagement, slecht financieel beheer, kwalitatief zwak management, het ontbreken van een goede successieplanning enzovoort.
Familiebedrijven betalen hun relatieve voordelen ten opzichte van andere bedrijven met het risico om in een paar extra diepe valkuilen te belanden. Dat is een hele waslijst. Allereerst het al eeuwenoude proces van de visionaire pionier/oprichter die wordt opgevolgd door een hardwerkende tweede generatie waarna de luie derde generatie het verpest. Dan de veel bezongen familiewaarden. Het instandhouden daarvan zou mede de kracht van de werknemers- en cliëntenloyaliteit zijn. Diezelfde waarden zijn soms ook een beperking doordat ze de organisatie belemmeren om met een nieuwe tijd mee te gaan.
‘Het blijft in de familie’ kan een voordeel zijn maar levert minimaal twee extra valkuilen op: deskundigheid-inteelt en conflicts of interests. Door vererving ontstaat bovendien een steeds verdere splitsing van (aandeelhouders-)macht en uiteindelijk versplintering van de organisatie.
Bij overgang naar een grotere organisatie moet soms voor een rechtspersoon worden gekozen met specifieke governance-regels die zich niet goed verdragen met de familiewaarden en gewoontes. Familiebedrijven kunnen daardoor te maken krijgen met een gebrek aan duidelijke governance-structuren en procedures. Dit zie je vooral als ze klein beginnen en organisch groeien. Het ontbreken van formele regels en strak beleid leidt dan tot verwarring en conflicten over zaken als opvolging, eigendom en besluitvorming. Dit kan weer leiden tot een gebrek aan professionaliteit en leiderschap: wie wordt de bestuurder (welke broer of zus?) en wat hebben de anderen nog in de melk te brokkelen?
Buitenstaanders ‘horen er nooit echt bij’. Ook daardoor kan deskundigheid-inteelt ontstaan.
Familieruzies worden bedrijfsruzies. En bedrijfsconflicten worden familieruzies. Grenzen tussen privé en zakelijk zijn vaak moeilijk te trekken. Daardoor kan het moeilijk zijn om conflicten en problemen effectief aan te pakken zonder de familiebanden te schaden.
Als je deze lijst beziet, is het een wonder dat zo veel familiebedrijven heel succesvol zijn. Kennelijk wegen de voordelen per saldo redelijk op tegen al die extra risico’s. Bijvoorbeeld kunnen familiebedrijven vaak sneller en flexibeler reageren op veranderingen in de markt en op de behoeften van klanten. Ze zijn vaak minder bureaucratisch en kunnen sneller beslissingen nemen. Familiebedrijven kunnen makkelijker een cultuur van vertrouwen en loyaliteit creëren, zowel onder familieleden als onder werknemers. Dit kan leiden tot een hogere mate van betrokkenheid en inzet voor het bedrijf.
Onderzoekers van het Erasmus Centre for Family Business (ECFB) hebben in samenwerking met BDO Accountants & Adviseurs en Rabobank achthonderd Nederlandse familiebedrijven langs de meetlat gelegd. Wat blijkt? Juist een effectieve mix van formele en informele managementpraktijken maakt dat ze succesvoller zijn dan andere bedrijven. Daar kunnen de regelnichten met hun apenliefde voor wetten, codes en reglementen nog wat van leren.

Frank Kunneman (frank@ frank.kunneman.com) is advocaat op Curaçao en expert op het gebied van corporate governance.