Door Willem Cecilia
Staatssecretaris en inmiddels minister Raymond Knops heeft aangekondigd dat op Sint Eustatius op 21 oktober 2020 verkiezingen zullen worden gehouden wat betreft het lokaal bestuur. Zoals bekend heeft de nationale overheid lokaal ingegrepen en het lokale bestuur ontbonden. Het vorenstaande was noodzakelijk omdat er sprake was van wetteloosheid en financieel wanbeheer, maar ook van discriminatie, intimidatie, bedreigingen en beledigingen, willekeur en het nastreven van persoonlijke macht ten koste van de inwoners van Sint Eustatius.
Dat er volgend jaar verkiezingen zullen worden gehouden is zonder meer goed nieuws en genoeg redenen dat politieke organisaties zich hiervoor op beginnen te maken. In deze context ben ik ook als ‘keynote speaker’ uitgenodigd om geïnteresseerden die de eilandelijke politiek in willen gaan, inzicht te geven in de veelzijdigheid van het eilandsraadslid zijn (meerdere rollen) en de verscheidenheid aan mogelijkheden die ze hebben om hun werk goed te doen (instrumenten). Tevens heb ik mijn ervaringen gedeeld die ik op Bonaire heb opgedaan wat betreft de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (WolBES) en de Wet financiën BES (FinBES) en ten aanzien hiervan al dan niet eigen interpretaties en de consequenties hiervan betreffende de interactie tussen het college en de eilandsraad.
Wat mij echter sterk is opgevallen na gesprekken met verschillende inwoners van Sint Eustatius is het feit dat de meeste mensen op Sint Eustatius zeer timide zijn en hun mening liever voor zich houden. Tevens valt te constateren dat vele inwoners het besluitvormingsproces van de regeringscommissaris niet transparant vinden en dat niet naar hen wordt geluisterd. In een ingezonden stuk in Statia News beklaagt de ex-gedeputeerde van de Democratische Partij zich bijvoorbeeld over het feit dat de totstandkoming van de ingestelde maatschappelijke Raad van Advies onduidelijk is. Er worden bijvoorbeeld geen notulen opgesteld, althans deze zijn niet algemeen beschikbaar, en leden van de maatschappelijke raad weten niet op welke manier hun punten in het besluitvormingsproces worden meegenomen. Vreemd is dat klaarblijkelijk aan de leden van de maatschappelijke raad, die nota bene op onduidelijke criteria is samengesteld, min of meer een verbod is opgelegd om met ‘derden’ over hun werkzaamheden ruggespraak te houden.
Uit verschillende wetenschappelijke tijdschriften (journals) kan worden opgemaakt dat er verschillende uitdagingen zijn om de democratische ontwikkeling na terugval (zoals op Sint Eustatius) het hoofd te bieden. Er wordt gesteld dat in het bijzonder dringend het vacuüm van orde, achtergelaten door de ineenstorting of het wegvallen van het gezag en capaciteit, aangepakt moet worden. Imperatief is om niet alleen de burgers en hun onafhankelijke organisaties als het ware te machtigen dan wel in staat te stellen mee te doen, maar om tevens overheidsinstellingen van de benodigde middelen te voorzien, alsook de benodigde training en organisatie, maar belangrijker nog het geven van een gevoel van een gezamenlijke missie. Met andere woorden het gevoel van betrokkenheid (ownership) moet nagestreefd worden.
In 2015 is op grond van artikel 205 lid 2 jo. artikel 204 lid 1 onder i van de WolBES opdracht aan de Rijksvertegenwoordiger gegeven om op korte termijn een stuurgroep op te richten waarin de gezaghebber, de gedeputeerden en de eilandsecretaris zitting hadden. Onder het voorzitterschap van de Rijksvertegenwoordiger is er een plan van aanpak opgesteld voor het op orde en onder controle krijgen van de bestuurlijke problematiek. In het plan is inzichtelijk gemaakt op welke wijze er concrete verbeteringen in het bestuurlijk en ambtelijk functioneren kan worden gerealiseerd. De realisatie van de in het plan genoemde doelstellingen moest uiterlijk op 1 januari 2018 zijn afgerond. Bij de uitvoering had de stuurgroep de regie en moest leiding geven aan een ordentelijke uitvoering en voortgang van de plannen. Het vorenstaande heeft jammer genoeg niet geresulteerd in verbeteringen op Sint Eustatius.
In februari 2018 heeft Nederland uiteindelijk het gezag overgenomen en de redenen hiervan staan buiten kijf, maar dat het zover is gekomen mag Nederland zichzelf ook aanrekenen. Na 20 maanden is het lokaal bestuur echter nog niet hersteld. Het ligt internationaal gezien in de lijn der verwachtingen dat Nederland zo snel als mogelijk het vacuüm van orde zal herstellen en samen met de burgers van Sint Eustatius de capaciteitsopbouw en andere gebreken gezamenlijk aanpakt zodat het gevoel van een gezamenlijke missie gecreëerd wordt. Als zodanig kunnen bestuurlijke excessen en wanordelijk gedrag die in het kort verleden plaats hebben gevonden, voor de toekomst effectief worden bestreden.
Door uitsluiting van burgers en hun onafhankelijk organisaties onder andere ook de politieke, heeft duidelijk zijn weerslag omdat zij (burgers op Sint Eustatius) meer apathisch zijn geworden en geloof in hun eigen mensen aan het verliezen zijn. Nog erger is het als er verkiezingen worden beloofd maar de nieuw gekozen raad geen bevoegdheid heeft om gedeputeerden aan te stellen of een begroting op te stellen en goed te keuren. Tevens is het ook niet duidelijk hoe de lokale democratie op termijn hersteld zal worden.
Het gevaar is daarom ook levensgroot dat geen enkele politieke partij of organisatie aan de verkiezingen van volgend jaar deel zal nemen. Het heeft namelijk geen enkele zin. Het zal wel van goed bestuur getuigen als de lokale democratie volledig wordt hersteld en het lokale bestuur onder strenge doch gekwalificeerde supervisie zijn eigen ‘nation building’ voortzet. Het wederzijds vertrouwen heeft geen enkele kans van slagen op Sint Eustatius als burgers en hun onafhankelijke organisaties niet grondig worden betrokken.
Het bevorderen van de democratie, onder andere het snelle herstel en daadwerkelijk functioneren van de lokale democratie, en de versterking van goed bestuur zijn kerncomponenten geworden voor initiatieven van de Verenigde Naties wat betreft het weder vredig met elkaar leven in een maatschappij of land na een democratische achteruitgang. Geen twijfel dat Nederland zich hieraan zal houden maar wat betreft Sint Eustatius en voor behoud van de eigen waarde van de Statianen kan het wel twee tandjes hoger. Nederland dient daarom per direct koers te wijzigen en gelijktijdig de lokale democratie te herstellen en goed bestuur te versterken, en niet het een (herstel lokale democratie) afhankelijk te maken van het ander (versterken goed bestuur) zoals nu klaarblijkelijk de intentie is.

De auteur dr. Willem A. Cecilia was tot voor kort Eilandgriffier van Bonaire. Vorig jaar is hij gepromoveerd naar aanleiding van een onderzoek naar de externe effecten van het nieuwe bestuursmodel op Bonaire.