Door Ben Marapin

De economie van Aruba draaide tot medio maart 2020 nagenoeg volledig op het toerisme. De wereldwijde pandemie die veroorzaakt is door het coronavirus, heeft Aruba ook niet gespaard. Sinds 16 maart 2020 is sprake van een ‘lockdown’ en daardoor ligt de toeristensector volledig stil. Een klein lichtpunt is de inbreng van de timeshare-industrie, die nog wel maintenance fee ontvangt en wel in deviezen. De overheidsfinanciën die al meer dan tien jaren (weliswaar afnemende, maar nog steeds) grote structurele tekorten vertoonden, dreigen door de forse daling in inkomsten, nu niet meer in staat om zelfs de meest essentiële zaken, waaronder de salarissen, te kunnen betalen. Door de precaire financiële situatie, is het bovendien ook niet gelukt een lening te krijgen op de internationale kapitaalmarkt. Noodgedwongen is Nederland benaderd voor 1,3 miljard florin aan begrotingssteun, waarvan meer dan de helft als schenking. Nederland beoordeelde het verzoek als onvoldoende onderbouwd. Gezien de ernst van de situatie, heeft Nederland vrij snel 20 miljoen euro beschikbaar gesteld, waarmee Aruba zes weken de ergste nood het hoofd moet kunnen bieden. Aruba moest wel vóór 1 mei 2020 met een uitgewerkt actieplan komen, dat als basis kan dienen voor verdere ondersteuning vanuit Nederland.

Terugval in 2020

Volgens de Annual Statistical Digest 2018 van de Centrale Bank van Aruba (CBA), bedroeg het bruto binnenlands product (bbp) 5.734 miljoen. Concrete kwantitatieve analyses van de crisis zijn vooralsnog niet beschikbaar. Directie Economische Zaken, Handel en Industrie (DEZHI) heeft een analyse gemaakt van de impact op het bbp van 2020 en schat die op een daling tussen 30 en 40 procent. Het grootste probleem is evenwel dat door de stilstand van de toeristensector de deviezenopbrengsten grotendeels zijn weggevallen. De lokale productie, met als belangrijkste producten water en elektriciteit, kent bovendien een groot importcomponent.

Overheid

Het grootste gedeelte van alle inkomsten en dus ook van de overheid werd (direct en indirect) door de toeristensector gegenereerd. Deze zullen de komende tijd grotendeels wegvallen. De recent goedgekeurde begroting met ruim 1,5 miljard aan zowel inkomsten als uitgaven, moet daarom drastisch worden herzien.

Private sector

Zonder meer wordt de gehele private sector hard getroffen door de crisis. Bedrijven die voor hun omzet (praktisch) geheel afhankelijk waren van het toerisme, hebben dit zien dalen tot bijna nul, met massaontslagen tot gevolg. Ook bedrijven die van de koopkracht afhankelijk zijn, worden zwaar getroffen door de afname van het bbp en zullen daardoor fors moeten bezuinigen en personeel ontslaan.

Actieplan

Op korte termijn heeft de overheid zeker enkele honderden miljoenen nodig voor het sociale vangnet door de massaontslagen. De lokale kapitaalmarkt is niet in staat dit te financieren. Door de directe impact van een lokale lening van deze omvang op de deviezenvoorraad, moet dit nu zeker vermeden worden en omdat ook lenen op de internationale kapitaalmarkt geen optie is, zal Nederland dus haar verantwoordelijkheid als ‘lender of last resort’ binnen het Koninkrijk moeten nemen. Nederland heeft aan Aruba gevraagd om verdergaande maatregelen voor vervolgsteun. Deze maatregelen zijn inmiddels in de maak. Een van de belangrijkste maatregelen is dat de personeelskosten fors worden verlaagd. Ook de staatsbedrijven zullen hun personeelskosten fors moeten verlagen. De overheid moet tevens alles in het werk stellen dat ook de inkomens die door een sterke economische machtpositie zoals in de medische en de financiële sector minder te lijden hebben van de coronacrisis, eveneens meer dan symbolische offers brengen, zodat de crisis op een rechtvaardige manier wordt gedragen. ‘Sacrificio cu solidaridad’ moet de leidraad zijn van het actieplan.

Loonsubsidie

Deze maatregel is naderhand toegevoegd aan het actieplan, nadat het College Aruba financieel toezicht (CAft) hierover ‘aanbevolen’ had. Een onderbouwde argumentatie voor deze aanbeveling, heeft het CAft niet gegeven. Er zijn verschillende argumenten te noemen tegen een loonsubsidie op Aruba:

1. De Arubaanse economie draait voornamelijk op het toerisme, dat een dienstverlenende industrie is. Het personeelsbestand in deze industrie kan zonder grote technische gevolgen voor de infrastructuur, worden aangepast aan de omzet. Omdat Aruba geen werkloosheidsuitkeringen kent, behalve een éénmalige cessantia-uitkering en een erg bescheiden bijstandsuitkering, betekent een loonsubsidie (onnodig) extra hoge uitgaven voor de overheid.
2. Bedrijven die al voor de crisis nauwelijks bestaansrecht hadden, zullen de loonsubsidie zeker aangrijpen om nog voort te modderen, wat de facto een duur uitstel van executie is.
3. Een groot gedeelte van de buitenlandse werknemers, heeft een werk- en verblijfsvergunning nodig. Zonder loonsubsidie zal een groot gedeelte werkloos worden en daardoor weer terug moeten, zodra dit mogelijk is. Hun (tijdelijke) terugkeer naar hun land zal niet alleen de staatskas ontzien, maar ook direct de Algemene Ziektekostenverzekering AZV omdat hun premiebijdrage veelal niet kostendekkend is.
4. Aruba beschikt niet over een optimaal controlesysteem op fraude en corruptie. Loonsubsidie zal daarom zowel fraude als corruptie in de hand werken.

Financiële ondersteuning

Ondanks het ontslaan van personeel, zullen veel op zich gezonde bedrijven dringend behoefte hebben aan liquide middelen om de tijdelijke crisis te overleven. Dit cruciale aspect is niet in het actieplan opgenomen. De verwachte behoefte aan liquide middelen is dermate groot dat het bankwezen hiertoe niet in staat moet worden geacht daarin te voorzien, ook omdat de risico’s bovenmatig zullen zijn. Een oplossing zou kunnen zijn het opzetten van een coronacrisisfonds, dat onder gunstige voorwaarden overbruggingsleningen kan verstrekken aan bedrijven die geacht kunnen worden om na de crisis weer succesvol te kunnen opereren.

Coronacrisisfonds

Dit fonds kan opgezet worden met deelname van Nederland, Aruba en de Arubaanse financiële sector. De Arubaanse investeringsbank, AIB Bank, die ter bestrijding van de crisis van 1985 is opgericht, beschikt over ruime ervaring en deskundigheid en zal dit fonds goed kunnen beheren. Omdat de leningen onder gunstige voorwaarden moet worden verleend aan bedrijven en waarvan een aantal wellicht niet aan een faillissement zal ontkomen, zal dit fonds volledig los van de reguliere bankzaken van de AIB Bank beheerd moeten worden.

De auteur, Ben Marapin, is econoom en eigenaar van MarapinConsultancy. Hij is tevens voormalig algemeen secretaris van de Sociaal-Economische Raad (SER) van Aruba.