Door prof. dr. F.B.M. Kunneman
Een bedrijf moet winst maken om te blijven bestaan. Dat begrijpt iedereen. Winst blijft over nadat alle kosten zijn betaald. Onder kosten vallen vergoedingen voor leveranciers, salarissen van medewerkers, de inrichting van het gebouw, het betalen van belastingen enzovoort. Wat overblijft gaat naar de aandeelhouders.
De meeste organisaties vormen een systeem waarbinnen veel verschillende stakeholders functioneren. Deze stakeholders hebben vaak een groot belang bij hun relatie met de organisatie. Werknemers zijn afhankelijk voor wat betreft hun levensonderhoud. Leveranciers moeten een behoorlijke vergoeding krijgen voor hun producten en diensten: zij moeten ook zelf een gezond bedrijf kunnen onderhouden. De Staat heeft belastingafdrachten nodig om algemene diensten te kunnen betalen zoals gezondheidszorg, onderwijs, wegenonderhoud, ouderenzorg enzovoort.
Op die manier speelt elk bedrijf een belangrijke rol in onze samenleving als geheel van onderling afhankelijke organisaties en mensen die met elkaar voor een behoorlijk voortbestaan van ieder kunnen zorgen.
Dit is precies de reden dat onze Hoge Raad heeft bepaald dat het tot de verantwoordelijkheid van de bedrijfsleiding behoort om rekening te houden met de redelijke belangen van alle bij de organisatie betrokken stakeholders. Het belang van andere stakeholders mag niet worden opgeofferd aan het belang van de aandeelhouder om een zo hoog mogelijk dividend te krijgen. Recent zijn aan al die stakeholdersbelangen ook nog expliciet toegevoegd het belang van het milieu en van een goede en rechtvaardige bedrijfsvoering (zonder discriminatie en zonder grensoverschrijdend gedrag). In de meerjarenstrategie van de onderneming moet met dit zogenaamde ESG-belang rekening worden gehouden.
Dit uitgangspunt wordt lang niet in alle landen steeds gehanteerd. In de New York Times van 5 juni 2022 staat een artikel over Jack Welch. Jack Welch is de man die sinds het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw als ceo van General Electric wereldberoemd werd met een volledig nieuwe methode van bedrijfsvoering. Waar bedrijven in de Verenigde Staten in de jaren daarvoor er nog trots op waren dat zij hun werknemers voldoende betaalden en dat ze voldoende belasting afdroegen, is deze gedachte, mede als gevolg van de ideeën van Jack Welsh in de Verenigde Staten in rap tempo verdwenen. Een bedrijf moet ‘lean and mean’ zijn. Het moet zo winstgevend mogelijk worden. Er moet zo min mogelijk belasting worden betaald. Daarbij moeten de uiterste grenzen worden opgezocht van wat nog net juridisch aanvaardbaar is. Werknemers moeten zo min mogelijk betaald krijgen. Bedrijfsafval moet zo goedkoop mogelijk worden geloosd. Milton Friedman stelt: ‘the social responsibility of business is to increase its profits’.
De ideeën van Jack Welch leidden tot een grote revolutie in de bedrijfsvoering in het overgrote deel van de organisaties in de Verenigde Staten en daarbuiten. Talloze seminars en cursussen werden georganiseerd om leergierige ceo’s en commissarissen dit nieuwe denken bij te brengen. Aandeelhouders waren blij.
Times-reporter David Gelles publiceerde begin dit jaar een nieuw boek over Jack Welch. Gelles laat zien hoe mede door het gedachtengoed van Welch, werknemers soms twee tot drie banen tegelijkertijd moeten hebben om rond te komen. Het wettelijk minimumloon in de Verenigde Staten is in meer dan dertig jaar nominaal met slechts twee dollar gestegen (in 1990 5,15 dollar, in 2022 7,25 dollar). De kloof tussen arm en rijk is nog nooit zo groot geweest als in 2022.
General Electric is na het Welsh-tijdperk in rap tempo dodelijk ten onder gegaan. Achteraf gezien werd er te weinig geïnvesteerd in mensen en in research en ontwikkeling. Groei werd uitsluitend bekostigd door de aankoop van andere bedrijven.
David Gelles betoogt dat het vermogen dat organisaties genereren, beter moet worden verdeeld over alle stakeholders. Dat is uiteindelijk in het belang van iedereen, ook van de aandeelhouder. Het is net of je de Hoge Raad hoort…

Prof. dr. F.B.M. Kunneman is senior partner bij advocatenkantoor Vaneps en hoogleraar Corporate Governance aan de UoC.