ANALYSE - Best of both worlds
Het Statuut uit 1954 is niet iets waarover burgers in het Caribisch deel van het Koninkrijk elke dag praten - laat staan die van het Europese deel van het Koninkrijk, waarvan de meesten het bestaan niet eens of nauwelijks weten - maar wél iets wat hun dagelijks raakt. Het Statuut, dat in december 70 jaar bestaat, maakt wat de (ei)landen zijn zoals ze zijn met een over het algemeen in vele opzichten bevoorrechte positie binnen het Caribisch gebied en Latijns-Amerika. Staatsrechtelijk en bestuurlijk met een zeer grote mate van autonomie als zelfstandig land - met ook alle bijbehorende verantwoordelijkheden - maar tegelijk met de bescherming van het Koninkrijk, bijvoorbeeld op het gebied van defensie, en vrije toegang tot Nederland en daarmee tegenwoordig tot 27 lidstaten van de Europese Unie (EU). The best of both worlds.
In verband met het ‘jubileum’ van het Statuut, heeft de gezaghebbende Afdeling advisering van de Raad van State van het Koninkrijk (RvS) een zogenoemd spontaan advies opgesteld. Het is geen louter academische analyse geworden, slechts geschikt voor elitaire discussiegroepen, maar een document met concrete en tastbare aanbevelingen; juist in het belang van individuele burgers. Vooral kwetsbare burgers aan deze zijde van de oceaan. Mede daarom vraagt de RvS specifiek nadrukkelijk de aandacht voor verbetering van het lokale onderwijs en aanpak van de armoede.
Dit advies over 70 jaar Statuut voor het Koninkrijk is daarom onder andere voorbereid door niet alleen in Haagse kringen gesprekken te voeren maar ook met de gouverneurs en de Raden van Advies (RvA) van Curaçao, Aruba en Sint Maarten, met voormalig (politieke) bestuurders en met wetenschappers. De zogeheten ‘staatsraden’ van de Caribische landen bij de RvS zullen ongetwijfeld ook hun steentje hebben bijgedragen aan de inhoud.
Vermoedelijk de belangrijkste constatering is dat het Statuut na zeven decennia ‘nog steeds relevant’ is. Ooit opgesteld en ondertekend om de koloniale periode na de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog af te sluiten, wellicht op weg naar volledige onafhankelijkheid zoals Suriname in 1975 werd, biedt het Statuut anno 2024 nog voldoende basis én waarborgen. Wel kan er veel méér uit worden gehaald; uit het Koninkrijksverband, zoals geregeld in het Statuut. Niet in de eerste plaats in het belang van Nederland of politici in beide delen, maar met name voor de inwoners van de (ei)landen. Dat vereist waardering voor het Statuut en elkaar en het wegnemen van wantrouwen. ,,Van eenzijdig ingrijpen … naar constructieve samenwerking.” Een van de meest opmerkelijke aanbevelingen die de RvS in dit verband doet is om de consensusrijkswet juist meer toe te passen; opmerkelijk omdat de (consensus)rijkswet veel aarzeling (lees: weerstand) oproep in politiek Willemstad, Oranjestad en Philipsburg. De consensusrijkswet biedt ‘de meest degelijke basis voor constructieve samenwerking’, stelt de RvS, die er wel op wijst dat voortdurende consensus nodig is bij de totstandkoming en dat het proces ook democratisch gelegitimeerd is door de instemming van de nationale parlementen.
De RvS is erin geslaagd op waardige wijze de tekortkomingen van de Caribische landen te benoemen, vaak het gevolg van hun beperkte schaal maar ook door ‘onmacht en helaas ook onwil’, en tegelijkertijd de dominante, harde en vaak autoritaire houding van Den Haag jegens de Cariben te benoemen. Versterk de deugdelijkheid van het bestuur in de Caribische landen van het Koninkrijk volgens eerder afgesproken criteria, is ook een van de aanbevelingen, wat echter gezien de politieke actualiteit in Nederland - waar de rechtsstaat vaker dan gewenst ter discussie staat - óók voor het Europese deel geldt. Maar voornamer is de allereerste aanbeveling, die het klein en simpel houdt en daarmee een krachtige boodschap uitdraagt: ,,Ga bij samenwerking uit van lokale behoeften en wensen, grijp autonomie niet aan als reden om samenwerking af te wijzen.” Dit is feitelijk het fundament voor ‘Steunend op eigen kracht, doch met de wil elkander bij te staan …’ zoals het in 1954 begon. The best of both worlds.
